youth-health.gr

Αυτοκτονική συμπεριφορά στο διαδίκτυο

Αυτοκτονία και Διαδίκτυο

Η κυβερνοαυτοκτονία έχει τραβήξει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας καθώς αυξάνονται συνεχώς τα καταγεγραμμένα περιστατικά αυτοκτονιών μέσω του διαδικτύου. Έχει προταθεί ότι η χρήση του διαδικτύου και συγκεκριμένα ότι οι ιστοχώροι σχετικά με την αυτοκτονία (π.χ. suicide websites) μπορεί να προωθούν την αυτοκτονία και έτσι να συντελούν στην αύξηση των ποσοστών της κυβερνοαυτοκτονίας.

Η πρώτη υπόθεση που προκάλεσε το δημόσιο ενδιαφέρον και παρουσιάζει για πρώτη φορά τη σύνδεση μεταξύ αυτοκτονίας και διαδικτύου ήταν η υπόθεση «Doctor Kiriko» που συνέβη στην Ιαπωνία το 1998. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη περίπτωση, ένας 27χρονος άνδρας δημιούργησε έναν ιστοχώρο με το όνομα «The counseling Office of Dr. Kiriko» μέσω του οποίου έστειλε ποτάσιο σε έξι άτομα που ήθελαν να αυτοκτονήσουν, με αποτέλεσμα μια γυναίκα να πραγματοποιήσει την επιθυμία της με το συγκεκριμένο δηλητήριο που της στάλθηκε. Έκτοτε, έχει παρουσιαστεί σημαντικός αριθμός αναφορών για αυτοκτονίες που περιλαμβάνουν τη διαμεσολάβηση του διαδικτύου.

Ένα νέο φαινόμενο που έκανε την εμφάνισή του επίσης στην Ιαπωνία στα τέλη του 2002 και έστρεψε την προσοχή τόσο τηςΙαπωνικής κοινωνίας αλλά και της διεθνούς κοινότητας είναι οι από κοινού αυτοκτονίες μέσω διαδικτύου (Internet joint Suicides). Σε αυτή την περίπτωση άτομα που δε γνωρίζονται μεταξύ τους έρχονται σε επαφή και γνωρίζονται διαδικτυακά και έπειτα συγκεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο τόπο προκειμένου να αυτοκτονήσουν από κοινού.

Εκτός από την από κοινού αυτοκτονία στο διαδίκτυο υπάρχει και η περίπτωση που κάποιος χρήστης διαπράττει την πράξη αυτή ενώ είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο και άλλοι χρήστες τον παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο μέσω καμερών. Τέτοια περίπτωση καταγράφηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου 21χρονος νεαρός αυτοκτόνησε παίρνοντας υπερβολική δόση ναρκωτικών χαπιών ενόσω οι «φίλοι» του τον παρακολουθούσαν μέσω κάμερας, μερικοί αποθαρρύνοντας τον και μερικοί προκαλώντας τον.

Με αφορμή τις παραπάνω και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, το θέμα της επίδρασης του διαδικτύου στη διευκόλυνση των αυτοκτονιών έχει αρχίσει να συζητείται ενεργά. Σε πρακτικό επίπεδο, η επιστημονική έρευνα αναφορικά με τις κυβερνοαυτοκτονίες βρίσκεται ακόμα σε εκκολαπτόμενο στάδιο, ενώ τα εμπειρικά στοιχεία ότι το διαδίκτυο έχει συντελέσει στην αύξηση των αυτοκτονιών είναι ελάχιστα. Παρόλα αυτά, το διαδίκτυο φέρει κάποια χαρακτηριστικά που επιτρέπουν να υποθέσει κάποιος ότι μπορεί να διευκολύνει τη διάπραξη αυτοκτονίας.

Το διαδίκτυο ως διαπροσωπικό μέσο επικοινωνίας

Το διαδίκτυο είναι ένα μέσο με το οποίο δύο ή περισσότερα άτομα μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Σαν αποτέλεσμα, διαδικτυακοί χρήστες με αυτοκτονικές επιθυμίες μπορούν να συναντήσουν και να συνομιλήσουν διαδικτυακά με άλλα άτομα που μοιράζονται τις ίδιες τάσεις, ανεξάρτητα τη γεωγραφική περιοχή.

Για παράδειγμα, τα άτομα με τάσεις αυτοκτονίας μπορούν να αναζητήσουν και να βρουν τα κατάλληλα ιστολόγια (blogs) που έχουν σχέση με το θέμα που διαπραγματευόμαστεώστε να ανταλλάξουν ιδέες και απόψεις με άλλα άτομα που μοιράζονται τις ίδιες τάσεις. Επίσης, μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook) και δωματίων συνομιλιών (chat rooms) που αποτελούν χώρους συνάντησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμων, οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να επικοινωνήσουν και να γνωρίσουν άλλους με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών ή και συναισθημάτων για τα θέματα που σχετίζονται με την αυτοκτονία.

Επιπλέον, το διαδίκτυο προσφέρει ένα περιβάλλον ανωνυμίας, με αποτέλεσμα οι χρήστες να νιώθουν ενδεχομένως άνεση και ασφάλεια να αποκαλύψουν και να μοιραστούν με ειλικρίνεια τις πιο ενδόμυχες σκέψεις και συναισθήματά τους. Ακόμα, η επικοινωνία μέσω διαδικτύου δεν προϋποθέτει τη θέαση της εμφάνισης, του παρουσιαστικού και των εκφράσεων του άλλου. Αυτό ενδεχομένως να διευκολύνει τα άτομα να συζητήσουν γνώμες και συναισθήματα που σε μια κατά πρόσωπο συνάντηση μπορεί να δημιουργούσαν ντροπή. Αποκαλύπτοντας, λοιπόν, τα βαθύτερα συναισθήματα για την επιθυμία της διάπραξης αυτοκτονίας και λαμβάνοντας υποστήριξη από άλλους για αυτό, τα άτομα με αυτοκτονικές τάσεις μπορεί να λάβουν ισχυρά συναισθήματα επιβεβαίωσης για το σκοπό τους.

Ακόμα, υπάρχει ο κίνδυνος οι διαδικτυακοί χρήστες να ερμηνεύουν τα διαδικτυακά μηνύματα με έναν υπερβολικό ή και διαστρεβλωμένο τρόπο. Η συνομιλία μέσω διαδικτύου βασίζεται κυρίως στην ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων και στερείται εξωλεκτικών μηνυμάτων, όπως ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες και η γλώσσα του σώματος. Καθώς τα άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό αναζητούν έντονα την επιβεβαίωση για την αυτοκτονική τους επιθυμία, έχουν την τάση να ερμηνεύουν τα μηνύματα κατά βούληση και ως επιβεβαιωτικά, ακόμα και αν αυτό δεν ισχύει.

Έχει, επίσης, προταθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις ατόμων που συνομιλούν στο διαδίκτυο υπάρχει η τάση εξιδανίκευσης άλλων χρηστών, με αποτέλεσμα οποιοδήποτε επιβεβαιωτικό μήνυμα από τα άτομα αυτά να λειτουργήσει ως ενθαρρυντικός και ενισχυτικός παράγοντας.

Έχει υποστηριχθεί ότι η συντροφιά κάνει το άτομο να αισθάνεται λιγότερο δυστυχισμένο για τη δική του αυτοκτονία. Μια μοναχική αυτοκτονία μοιάζει στα άλλα άτομα με την ίδια επιθυμία ως μια δυστυχής και αξιολύπητη πράξη και αυτή η αντίληψη μπορεί να δρα από μόνη της αποτρεπτικά για τη διάπραξη αυτοκτονίας. Έχουν, άλλωστε, παρουσιαστεί δηλώσεις ατόμων που πήραν μέρος σε ομαδικές αυτοκτονίες φράσεις όπως: «είμαι πολύ μόνος για να πεθάνω μόνος», ενώ οι προσκλήσεις για μια από κοινού αυτοκτονία είναι συχνά σοκαριστικά απλές τύπου «υπάρχει κανείς που να θέλει να πεθάνει μαζί μου γιατί δεν μπορώ να πεθάνω μόνος μου; Σας παρακαλώ, ας πεθάνουμε μαζί». Η μοναξιά και ο υπαρξιακός πόνος είναι συνήθως κυρίαρχα και κεντρικά ζητήματα σε αυτοκτονικά άτομα που αναζητούν άλλους μέσω διαδικτύου. Αντιθέτως, η ύπαρξη παρέας ατόμων με τον ίδιο σκοπό μειώνει τα παραπάνω συναισθήματα, δίνει την αίσθηση της επαφής με τους άλλους, ενώ η αυτοκτονία προσεγγίζεται ως ένας τρόπος «επούλωσης των πληγών», διευκολύνοντας έτσι τη διάπραξή της.

Είναι, επίσης, πιθανό μια ομάδα ατόμων να έχει διαμορφώσει ένα σύμφωνο αυτοκτονίας (suicide pact), μια ιδιαίτερη συνεννόηση δηλαδή ανάμεσα σε δύο ή και περισσότερα άτομα να αυτοκτονήσουν μαζί στον ίδιο τόπο και την ίδια χρονική στιγμή. Σε αντίθεση με την περίπτωση μαζικών αυτοκτονιών όπου μια μεγάλη ομάδα ατόμων αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή εξαιτίας, κυρίως, θρησκευτικών, ιδεολογικών ή στρατιωτικών κινήτρων, στις περιπτώσεις των συμφώνων αυτοκτονίας τα άτομα μπορεί να έχουν και στενή σχέση μεταξύ τους, όπως σχέση μεταξύ φίλων ή εραστών, και τα κίνητρα είναι ποικίλα και συχνά πολύ προσωπικά στη φύση τους.Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, είναι πιθανό εάν κάποιο μέλος αλλάξει την απόφασή του να μην μπορεί να ξεφύγει εξαιτίας της πίεσης που ασκεί η ομάδα. Υποστηρίζεται ότι κάποιες αυτοκτονίες που έχουν διαπραχθεί έλαβαν χώρα επειδή ήταν περιπτώσεις ομαδικών αυτοκτονιών, ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν αποφευχθεί.

Με βάση τα παραπάνω, έχει προταθεί ότι η ύπαρξη ομάδων αυτοκτονίας ενθαρρύνει τη διάπραξη αυτής και ότι το διαδίκτυο είναι ένα χρήσιμο μέσο για την εύρεση των ομάδων αυτών.

Εφηβικός πληθυσμός και Παράγοντες Κινδύνου

H αυτοκτονία έχει θεωρηθεί ως μια από τις κυριότερες αιτίες θνησιμότητας στον εφηβικό πληθυσμό παγκοσμίως, ενώ η προβολή αυτοκτονιών από τα μέσα ενημέρωσης, τις ειδήσεις και ψυχαγωγικά μέσα έχει βρεθεί να συνδέεται με την αύξηση του ποσοστού των αυτοκτονιών στα νεαρά, κυρίως, άτομα.

Υποστηρίζεται ότι τα νεαρά άτομα και οι έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι και έχουν περισσότερες πιθανότητες να επηρεαστούν από το διαδίκτυο για να διαπράξουν αυτοκτονία συγκριτικά με τους μεγαλύτερους. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί οι νέοι παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Ακόμα, οι έφηβοι που στερούνται υποστηρικτικού περιβάλλοντος, χρήστες ουσιών και με καταθλιπτικό συναίσθημα μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, καθώς τα ποσοστά αυτοκτονιών στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα υψηλά.

Στους παράγοντες κινδύνου σχετικά με την αυτοκτονία στον εφηβικό πληθυσμό που έχουν μελετηθεί περιλαμβάνονται οι γενετικές προδιαθέσεις, ψυχιατρικές διαταραχές, χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα και δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, σεξουαλική ή φυσική κακοποίηση, έντονοι προβληματισμοί σχετικά με τη σεξουαλική ταυτότητα και τον σεξουαλικό προσανατολισμό, απώλεια, αναπηρία και η βίωση κάποιας σωματικής ασθένειας που είναι χρόνια και καταληκτική. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σχεδόν όλοι οι έφηβοι που έχουν επιχειρήσει να τερματίσουν τη ζωή τους έχουν βιώσει κάποια μορφή ψυχιατρικής διαταραχής, όπως διαταραζή του συναισθήματος και διαταραχή συμπεριφοράς.

Επιπλέον, η αυτοκτονία ενός μέλους της οικογενείας ή ενός στενού φίλου της οικογενείας θα μπορούσε να αποτελέσει έναν ακόμα παράγοντα κινδύνου για την εφηβική αυτοκτονία. Έρευνες έχουν προτείνει ότι προηγούμενες απόπειρες κλιμακώνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας καθώς το 40% των εφήβων που έχουν αποπειραθεί θα αποπειραθούν στο μέλλον ξανά και το 10% με 14% από αυτούς θα ολοκληρώσουν εν τέλει την αυτοκτονία.

Όσον αφορά τη σχέση της εφηβικής αυτοκτονίας με τα ηλεκτρονικά μέσα, έχει βρεθεί σε πρόσφατη έρευνα ότι έφηβοι με αυτοκτονικές τάσεις τείνουν να αναζητούν και να αποκτούν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία και του αυτοτραυματισμού μέσω διαδικτύου. Στην ίδια έρευνα διαπιστώθηκε επίσης ότι ο αυτοκτονικός ιδεασμός στην εφηβική ηλικία συνδέεται σημαντικά με εμπειρίες άγχους ή συναισθηματικού πόνουσχετιζόμενα με το διαδίκτυο (συμπεριλαμβανομένου του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου – cyberbullying) και με την έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των εφήβων στους ανθρώπους γύρω τους. Φαίνεται ότι οι έφηβοι που είναι καχύποπτοι με τους γύρω τους είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν την ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο όταν νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν σε άλλους για τα συναισθήματά τους, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκτονικού ιδεασμού.

Όσον αφορά τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης που είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στους εφήβους, έχουν βρεθεί να αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφόρησης σχετικά με την αυτοκτονία στον εφηβικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά σε πρόσφατη έρευνα δε βρέθηκε να σχετίζονται σημαντικά με την αύξηση στον αυτοκτονικό ιδεασμό. Φαίνεται πως οι συγκεκριμένες σελίδες πέρα από τις ενδεχόμενα επικίνδυνες πληροφορίες που παρέχουν, προσφέρουν και ένα μηχανισμό κοινωνικής υποστήριξης σε εφήβους που αναζητούν τέτοιες πληροφορίες. Επιπλέον, ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν τις θετικές επιδράσεις της επικοινωνίας των εφήβων μέσω αυτών των σελίδων και ιδίως του facebook.

Αυτό που βρέθηκε να συνδέεται σημαντικά με την αύξηση του αυτοκτονικού ιδεασμού στον εφηβικό πληθυσμό είναι η συμμετοχή σε συζητήσεις σε δωμάτια συνομιλιών (chatrooms και online forums). Έχει άλλωστε υποστηριχθεί ότι οι ανώνυμες συζητήσεις με άλλους για ποικίλα θέματα συμπεριλαμβανομένης της αυτοκτονίας μπορεί να ενθαρρύνουν τους εφήβους που βρίσκονται σε σύγχυση προς τη διάπραξη αυτοκτονίας.

Επίσης, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε εφήβους στον Ιαπωνικό πληθυσμό, υποστηρίχθηκε ότι μετά την πρώτη αυτοκτονία από έφηβο με διοξείδιο του άνθρακα αυξήθηκαν δραματικά οι αυτοκτονίες με την ίδια μέθοδο στον εφηβικό πληθυσμό και αυτή η αύξηση αποδόθηκε στις πληροφορίες που δίδονται γα το συγκεκριμένο θέμα στους διάφορους ιστοχώρους.

Αξίζει, επίσης, να προστεθεί ότι έχει βρεθεί μια ισχυρή και σημαντική σύνδεση ανάμεσα σε συμπεριφορές εξάρτησης στο διαδίκτυο και σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, που μπορεί να περιλαμβάνουν ή όχι αυτοκτονικό ιδεασμό, στον εφηβικό πληθυσμό.

Βιβλιογραφία

1.Alao, A.,O., Soderberg, M., Pohl, E., & Alao, A., L. (2006). Cybersuicide: Review of the role of the internet on suicide. CyberPsychology and Behavior, 9, 489-493.

2.Becker, K., & Schmidt, M.H. (2004). When kids seek help on-line: Chat rooms and suicide. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 43, 246–247.

3.Capuzzi, D., & Gross, D., R. (2000). I don’t want to live: The adolescent at risk of suicidal behavior. Στο Youth at Risk, (σελ. 319-352). United States of America: American Counseling Association.

4.Chikako, O., S. (2008). Too lonely to die alone: Suicide Pacts and existential suffering in Japan. Cult Med Psychiatry, 32, 516-551.

5.Dobson, R. (1999). Internet sites may encourage suicide. British Medical Journal 319:337.

6.Dunlop, S., M., More, E., & Romer, D. (2011). Where do youth learn about suicides on the Internet, and what influence does this have on suicidal ideation? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 1-8.

7.Hagihara, A., Miyazaki, s., & Tarumi, K. (2010). Internet use and suicide among younger ages groups between 1989 and 2008 in Japan. Acta Psyciatr Scand, 121, 485-486.

8.Katsumata, Y., Matsumoto, T., Kitani, M., & Takeshima, T. (2008). Electronic media use and suicidal ideation in Japanese adolescents. Psychiatry and Clinical Neuroscienses, 62, 744-746.

9.Lam,L.,T., Peng, Z., Mai, J., & Jing, J. (2009). The association between Internet addiction and self-injurious behaviour among adolescents. Inj Prev, 15, 403-408.

10.Sacamoto, A. (2011). The Internet and Suicide. Proceedings, 13, 65-71.

11.Sheldon, P. (2008). The relationship between unwillingness to-communicate and students’ Facebook use. Media Psychology, 20, 67–75.

12.Stack, S. (2003). Media coverage as a risk factor in suicide. Journal of Epidemiology and Community Health, 57, 238–240.

13.Wasserman, D., Cheng, Q., & Jiang, G. (2005). Global suicide rates among young people aged 15–19. World Psychiatry, 4,114–120.