Μία στις τέσσερις γυναίκες, που γεννήθηκαν μετά το 1970, δεν θα τεκνοποιήσει ποτέ. Το ανησυχητικό αποτέλεσμα, στο οποίο καταλήγουν πρόσφατες έρευνες, αναδεικνύει ένα νέο φαινόμενο, εκείνο της «τελικής ατεκνίας».
«Ο δείκτης γονιμότητας, ο αριθμός των παιδιών ανά γυναίκα δηλαδή, έχει μειωθεί στη χώρα μας από το 1980 και εντεύθεν», αρχίζει να εξηγεί η κ. Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας».
Με επικεφαλής την ίδια και ερευνητές τους Θεόδωρο Σεργεντάνη και Παναγιώτα Παναγιώτου, πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση άρθρων και μελετών, οι οποίες έχουν υλοποιηθεί στην Ελλάδα σχετικά με το θέμα της υπογεννητικότητας, ιδιαίτερα δε της μελέτης του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Σύμφωνα με αυτή, υπολογίστηκε ότι το 2050 ο πληθυσμός της χώρας μας θα κυμαίνεται μεταξύ 10,064 εκ.(μέγιστο) έως 8,315 (ελάχιστο) – σε κάθε περίπτωση μειωμένος σε σχέση με εκείνον του 2015.
Ποια είναι τα αίτια που οδηγούν στην τελική ατεκνία; Οπως ενημερώνει η κ.Τσίτσικα, «καταρχάς, η καθυστερημένη ηλικία πρώτης τεκνογονίας. Όταν το 1985, ο μέσος όρος των γυναικών που γίνονταν για πρώτη φορά μητέρες ήταν 26,2 το 2012 η ηλικία τους ανέβηκε στα 30,7 έτη».
Εκτός όμως από τις Ελληνίδες, σύμφωνα με στοιχεία της EUROSTAT, η ίδια τάση σημειώνεται και στις Ιταλίδες αλλά και τις Ισπανίδες, που φέρνουν στον κόσμο το πρώτο τους παιδί λίγο πριν τα 31 (2017). Σε σχετικό άρθρο, το οποίο δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Παιδιατρική", «κάποιες χώρες όπως οι Δανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Σουηδία, χαρακτηρίζονται από υψηλότερο δείκτη γονιμότητας και υψηλότερη μέση ηλικία τεκνοποίησης ενώ χώρες όπως οι Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Πορτογαλία, Ελβετία, χαρακτηρίζονται από αυξημένη ηλικία πρώτης τεκνοποίησης και μειωμένο δείκτη γονιμότητας. Η ίδια αιτία συνδέεται με τον μειωμένο αριθμό απόκτησης δεύτερου ή επόμενου παιδιού (EUROSTAT, 2017), αφού οι γυναίκες στην πραγματικότητα, "δεν προλαβαίνουν" να φτάσουν στον επιθυμητό αριθμό παιδιών».
Σε ό,τι αφορά τους σχετιζόμενους με την τελική ατεκνία, λόγους, «η τεκνογονία συνδέεται με το θεσμό του γάμου στην ελληνική οικογένεια. Τη νοοτροπία, δηλαδή, του "αν δεν παντρεύεσαι, δεν κάνεις παιδιά"», προσθέτει η Καθηγήτρια. Πράγματι, οι εκτός γάμου γεννήσεις παρουσιάζουν το χαμηλότερο ποσοστό και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τις άλλες χώρες της ΕΕ, καταγράφει η EUROSTAT (2013).
«Οι κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζουν τα νεαρά ζευγάρια στη χώρα, ευθύνονται επίσης στο να προχωρήσουν σε γάμο και οικογένεια, καθώς αδυνατούν να αυτονομηθούν οικονομικά. Άλλωστε, και η ίδια η απομάκρυνση από το πατρικό σπίτι καθυστερεί για τους ίδιους λόγους», θα πει η κ.Τσίτσικα ενώ προσθέτει πως «με τη μείωση του ποσοστού τεκνογονίας συνδέεται και η αύξηση του αριθμού των αμβλώσεων – κι ας είναι ο πραγματικός αριθμός τους "σκοτεινός", ελλείψει επίσημων στατιστικών στοιχείων».
Το φαινόμενο της τελικής ατεκνίας επιτείνεται από τις σύγχρονες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Η παραμονή των γυναικών στην αγορά εργασίας, ο φόβος ανεργίας, η παράταση της εκπαίδευσης, το αίσθημα αβεβαιότητας, η φιλοδοξία επαγγελματικής ανέλιξης, όπως και η οικονομική κρίση αλλά και οι μειωμένοι πόροι για την κάλυψη αναγκών, αναφέρονται ως οι κορυφαίοι παράγοντες που αποθαρρύνουν τις γυναίκες από την τεκνογονία. Αντιστρόφως ανάλογη προσέγγιση στη μητρότητα παρουσιάζουν οι γυναίκες υψηλού μορφωτικού επιπέδου, οι οποίες επιλέγουν να την αναβάλουν με εκείνες χαμηλότερης μόρφωσης, που παρουσιάζονται να επενδύουν στη μητρότητα.
Όπως επισημαίνει η κ.Τσίτσικα, «με το δείκτη γονιμότητας να παρουσιάζει πτώση από το 2,1 το 1980 – ποσοστό απαραίτητο για τη διατήρηση του έθνους – στο 1,33 το 2015, η κατάσταση καθίσταται ανησυχητική. Να τονιστεί δε ότι στην Ελλάδα, το ποσοστό σταθεροποιήθηκε εξαιτίας της εισροής μεταναστών μετά το 1990. Ωστόσο, αν και επιβραδύνθηκε η περαιτέρω μείωση του δείκτη γονιμότητας, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, το 25% των γυναικών που γεννήθηκαν μετά το 1970, δεν θα κάνει παιδιά».
Ευτυχώς, το φαινόμενο είναι αναστρέψιμο. Πώς μπορεί να ευνοηθεί η τεκνογονία; «Με τη σωστή ενημέρωση των πολιτών, την ενίσχυση του κράτους πρόνοιας, την οργάνωση φιλικών προς τη νέα μητέρα δομών, την παροχή κινήτρων και στους δύο γονείς, όπως με την χορήγηση και πατρικών αδειών – στο εξωτερικό αυτό είναι θεσμός. Τη διασφάλιση της σύγχρονης Ελληνίδας ότι χωρίς να στερηθεί την εκπαίδευση και την εργασία, μπορεί να γίνει και μητέρα», καταλήγει η κ.Τσίτσικα.
Βιβλιογραφία: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΚΚΕ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών), EUROSTAT, Βύρων Κοτζαμάνης, Παύλος Μπαλτάς, Billari, Kohler, Sobotka.
Η εξάρτηση από το Διαδίκτυο και ο σχολικός εκφοβισμός οδηγούν κάποιους μαθητές στην απόφαση να εγκαταλείψουν, έστω και για λίγο, το σχολείο.
«Ενα πρωί ξεκίνησα να πάω στο σχολείο και, όσο πλησίαζα, ένιωθα τα πόδια μου να τρέμουν και την καρδιά μου να χτυπά δυνατά. Ηθελα να βάλω τα κλάματα. Δεν ήταν ότι ήμουν αδιάβαστος. Αυτό που φοβόμουν ήταν η ώρα του διαλείμματος. Εκείνη την ώρα υπάρχει πάντα ο χρόνος να συγκρίνω τον εαυτό μου με άλλους εφήβους και την οικογένειά μου με άλλες οικογένειες. Δεν άντεχα να το ζω άλλο αυτό κάθε μέρα. Με έπνιγε».
Ο 17χρονος Δημήτρης αποφάσισε να καλέσει αναζητώντας βοήθεια από τους ειδικούς. Λίγο μετά αφότου έληξε η σχολική περίοδος, σκέφθηκε ότι θα του ήταν πιο εύκολο να μιλήσει για το πρόβλημα που αντιμετώπιζε τους τελευταίους μήνες να αρνείται το σχολείο. Η περίπτωσή του, ωστόσο, δεν είναι η μοναδική, αφού σύμφωνα με τα στοιχεία της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ του Νοσοκομείου Παίδων, ένα ποσοστό περίπου 10% των Ελλήνων μαθητών αποφασίζει έστω και για κάποια περίοδο να εγκαταλείψει το σχολείο.
«Η απόφαση αυτή συνήθως έρχεται σταδιακά. Πολύ συχνά συνδέεται με την υπερβολική ενασχόληση του μαθητή με τον υπολογιστή και το Διαδίκτυο, ενώ άλλες φορές έχει να κάνει με τον εκφοβισμό που υφίσταται στο σχολείο», λέει στην «Κ» η Αρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», τονίζοντας πως στις περισσότερες περιπτώσεις η άρνηση συνδέεται και με το οικογενειακό περιβάλλον. «Η μαθησιακή διαδικασία είναι μια συναισθηματική διαδικασία, οπότε ένα παιδί που αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα στο σπίτι έχει το μυαλό του συνεχώς εκεί. Θέλει να βρίσκεται στο σπίτι γιατί αρχίζει να νιώθει πως μόνο έτσι θα μπορέσει να κρατήσει την οικογένεια ενωμένη».
«Η σχολική άρνηση ξεκινάει συνήθως από το Γυμνάσιο, ωστόσο τα περισσότερα περιστατικά που φθάνουν εδώ αφορούν κυρίως μαθητές Λυκείου», λέει στην «Κ» η ψυχολόγος Σίσσυ Νικολάου, που συνεργάζεται με τη μονάδα. «Συνήθως η πρώτη απάντηση στο γιατί το κάνουν είναι “βαριέμαι”. Οι έφηβοι χρησιμοποιούν συχνά το ρήμα γιατί σε αυτό συγκεντρώνουν όλα τα συναισθήματά τους. Και η θλίψη είναι “βαριέμαι” και ο θυμός είναι “βαριέμαι”. Με το πέρασμα του χρόνου, συζητώντας μαζί τους, αναδεικνύονται οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους αρνούνται τη σχολική διαδικασία».
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της μονάδας, το 60,9% των περιστατικών αφορά αγόρια. Η μέση ηλικία είναι τα 15,1 έτη, ενώ ως προς το προφίλ των γονέων το 50,8% έχει λάβει ανώτατη εκπαίδευση. Ιστορικό σχολικού εκφοβισμού διαπιστώθηκε συχνότερα στα κορίτσια και συμπεριφορές εξάρτησης από το Διαδίκτυο στα αγόρια.
Δεν είναι όμως μόνο τα περιστατικά που γνωρίζουμε, είναι κι εκείνα που δεν θα καταγραφούν ποτέ. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που περιγράφονται με τον όρο «neets», δηλαδή ανεκπαίδευτοι, ανειδίκευτοι και άνεργοι. «Κοιτώντας το ιστορικό αυτών των παιδιών στην ηλικία των 19 και των 20, θα δούμε ότι έχουν περάσει περιόδους κατά τις οποίες αρνούνταν να πάνε στο σχολείο, ωστόσο ποτέ δεν αναζήτησαν βοήθεια. Επομένως συμπεραίνουμε πως το πραγματικό ποσοστό είναι ακόμη μεγαλύτερο από αυτό που γνωρίζουμε», λέει η κ. Νικολάου.
Προληπτικές παρεμβάσεις
Η σχολική άρνηση, εκτιμούν οι επιστήμονες της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Παίδων, αυξάνει τον κίνδυνο οριστικής διακοπής της φοίτησης. Η κ. Τσίτσικα τονίζει πως το «κλειδί» είναι να δοθούν κίνητρα δημιουργικότητας μέσα από την εκπαίδευση: «Είναι σημαντική η ανάγκη σχεδιασμού προληπτικών παρεμβάσεων τόσο στο περιβάλλον του σχολείου όσο και σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, με έμφαση στην ενδυνάμωση των γονέων στη χώρα μας».
Από συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία
Άρτεμις Κ. Τσίτσικα,
Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Τα νούμερα που αποδίδουν την πραγματικότητα για την παιδική κακοποίηση στην Ελλάδα είναι «σκοτεινά», και τα υπάρχοντα στοιχεία υπονοούν μία συνεχώς ανοδική τάση. Αν και η κακοποίηση των παιδιών είναι φαινόμενο σύμφυτο με την ανθρώπινη ύπαρξη και εμφανίζεται από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας, οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες ευνοούν την έκφραση σε καταστάσεις εκτός ορίων και την ανάδυση νέων μορφών που έχουν να κάνουν με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Οι επιπτώσεις της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, η υπεραπασχόληση ή ανεργία των γονέων, οι συναισθηματικές τους δυσκολίες και το «κλείσιμο» στον εαυτό, το διαζύγιο και οι νέες μορφές οικογένειας, η ενίσχυση συμπεριφορών βίας και οι κίνδυνοι που προκύπτουν από την αλόγιστη διαδικτυακή έκθεση μπορεί να συμβάλλουν, σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις, στην αύξηση των αριθμών παιδικής και εφηβικής κακοποίησης, αλλά και παραμέλησης.
Τα ποσοστά κακοποίησης στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό παρουσιάζουν μεγάλη διακύμανση, εξαιτίας των διαφορετικών ορισμών που χρησιμοποιούν οι μελέτες καταγραφής. Αδρά υπολογίζεται ένα ποσοστό 10-20%, ενώ μορφές κακοποίησης είναι η σωματική, η λεκτική, η ψυχολογική, η σεξουαλική και η παραμέληση (συχνότερη μορφή-μπορεί να είναι συναισθηματική, εκπαιδευτική, ιατρική).
Έχουμε ασχοληθεί με το θέμα, εφόσον αποτελεί αίτημα και ανάγκη του πληθυσμού μας. Υπάρχει η εμπειρία από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.). Ανεξάρτητα από την αιτία προσέλευσης ενός εφήβου στη δομή μας, γίνεται πάντα ανίχνευση της πιθανότητας κακοποίησης-παραμέλησης που μπορεί να αποτελεί την υποβόσκουσα αιτία διαφόρων συμπεριφορών και ψυχοπαθολογίας, αλλά και οργανικών προβλημάτων.
Βασικά συμπτώματα που προβληματίζουν είναι : η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η αλλαγή στη συμπεριφορά (καταθλιπτικό συναίσθημα, αυτοκτονικότητα, εκρήξεις βίας, ανεξήγητο κλάμα,φοβίες, άγχος, εξαρτήσεις), συχνά ατυχήματα, δυσλειτουργική σχέση με το περιβάλλον, μεταβολές στη διατροφή (υπερφαγία, ανορεξία), στον ύπνο (αυπνία, αλλαγή ωραρίου, υπερβολικός ύπνος), εγκατέλειψη αγαπημένων δραστηριοτήτων, δυσκολία συγκέντρωσης, αδιαφορία για τους φίλους ή τα φλερτ, κακή σωματική υγιεινή και παραμέληση εαυτού.
Παράλληλα, έχουμε ασχοληθεί και εκπαιδευτικά με το θέμα, με την έκδοση φυλλαδίων για τα σχολεία (φυλλάδιο 9, «Τι συμβαίνει στην εφηβεία ;») και το εκπαιδευτικό εργαλείο «Άλκης και Κλαίρη», για τα παιδιά του Δημοτικού-με υποθετικά σενάρια, ασκήσεις-δραστηριότητες και βιβλίο γονέων.
Ακόμη, αφιερώνονται διαλέξεις, συνέδρια, στρογγυλές τράπεζες και workshops για την εκπαίδευση ειδικών και εκπαιδευτικών, ενώ το θέμα περιλαμβάνεται στο e-learning πρόγραμμα της Μ.Ε.Υ.
Από τα βιβλία που έχουμε εκδόσει για το θέμα, ξεχωρίζω τα παρακάτω :
Είναι το βιβλίο που απευθύνεται στην προσχολική ηλικία και την πρώτη τάξη του Δημοτικού, ακολουθώντας την ανάγκη ενημέρωσης και καθοδήγησης των παιδιών από πολύ μικρή ηλικία, για την προστασία τους. Ένα παιδί μπορεί να μάθει πως υπάρχουν «καλά» και «κακά» αγγίγματα, συμπεριφορές που μπορεί να προβληματίσουν, συνθήκες που ενδέχεται να οδηγήσουν σε αδιέξοδα. Δεν υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να καταλάβει ή να χειριστεί ένα παιδί, φτάνει να του δοθούν σαφή μηνύματα και με τον κατάλληλο τρόπο.
Και τα δύο παραπάνω βιβλία τα ξεχωρίζω γιατί συμβάλλουν στην πρόληψη. Η πρόληψη χρειάζεται χρόνο, τόλμη, έμπνευση, υπομονή. Πάντοτε όμως αξίζει τον κόπο. Είναι πραγματικά πολύ σημαντικό να μην κλείνουμε τα μάτια σε ένα θέμα «ταμπού», το οποίο θεωρείται δυσάρεστο και απωθητικό, αφήνοντας τα παιδιά να μένουν ανυπεράσπιστα, ανεκπαίδευτα και χωρίς υπεύθυνη πληροφόρηση.Μέσα από μια διαδικασία ενεργητική και ουσιώδη, το αποτέλεσμα θα ανταμείψει, αφού δίνονται τα εφόδια στο νέο άνθρωπο να υπερασπιστεί και να διεκδικήσει ότι πραγματικά του ανήκει : το σώμα του.
Η συμπεριφορά του θύτη είναι ένα αποτέλεσμα πολυπαραγοντικό. Σχετίζεται με την ευαλωτότητα της προσωπικότητας, γενετικούς παράγοντες και προδιάθεση σε ψυχικές δυσκολίες, καθώς βέβαια και με το περιβάλλον (οικογενειακό, σχέσεις, κοινωνικό-επαγγελματικό, οικονομικό, πολιτισμικό). Συχνά οι θύτες έχουν οι ίδιοι υπάρξει θύματα κακοποίησης ή έχουν στερηθεί βασικά συναισθηματικά στηρίγματα ως παιδιά. Οι ίδιοι οι γονείς μπορεί να είναι θύτες, με μεγαλύτερα ποσοστά για τη μητέρα (35% έναντι 17%).
Με τη διείσδυση των νέων τεχνολογιών στην καθημερινότητα των παιδιών, αναπτύχθηκαν και οι σχετικές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Το διαδίκτυο προσφέρει απεριόριστη ελευθερία έκφρασης, ανωνυμία και συνεπώς δυνατότητα να εκφραστούν και οι σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Έτσι η βία και ο εκφοβισμός, η έκθεση προσωπικών δεδομένων σε μη ελεγχόμενο αριθμό χρηστών, συμπεριφορές φθόνου, εκδίκησης και ο εμπαιγμός αδυνάμων ή/και «διαφορετικών» με οποιοδήποτε τρόπο, μέσα από τον υπολογιστή ή το κινητό μπορεί να θυματοποιήσουν παιδιά και εφήβους. Η διαδικτυακή αποπλάνηση (grooming), κατά την οποία κάποιο πρόσωπο παρουσιάζει ψευδές προφίλ με στόχο να πλησιάσει ανήλικο και να τον/την παρενοχλήσει στο φυσικό κόσμο, αποτελεί υπαρκτό και σημαντικό κίνδυνο. Το ακατάλληλο περιεχόμενο (ρατσιστικό, βίαιο, πορνογραφικό, παιδοφιλικό), στο οποίο μπορεί να εκτεθεί ο έφηβος χωρίς τη θέλησή του, μπορεί να σοκάρει και να τραυματίσει σε μικρές ηλικίες.
Είναι πολλαπλά διαπιστωμένες οι πολύπλευρες και μακροχρόνιες συνέπειες της κακοποίησης των παιδιών. Η αντιμετώπιση είναι πάντα ολιστική και αυστηρά εξατομικευμένη. Διαφέρουν οι καταστάσεις, οι ιδιαιτερότητες, οι οικογένειες, οι ανάγκες και οι δυνατότητες κάθε παιδιού, και απαιτείται ένα πρόγραμμα «κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του». Βασικό είναι να νιώσει ασφάλεια, επικοινωνία, ζεστασιά και πραγματικό ενδιαφέρον στο πλαίσιο που απευθύνεται. Η αντιμετώπιση στη Μ.Ε.Υ. είναι διεπιστημονική και ασχολούνται ομάδα ειδικών : παιδίατρος, παιδοψυχίατρος, ψυχολόγος και οικογενειακή θεραπεύτρια, ενώ κατά περίπτωση εμπλέκονται ο νομικός σύμβουλος, οι υπηρεσίες ηλεκτρονικού εγκλήματος και καταγγελιών, ο γυναικολόγος κ.α. Βασικοί στόχοι είναι να έρθουν στην επιφάνεια συναισθήματα, βιώματα, σκέψεις και να αρχίσει η επούλωση, να συζητηθούν οι σχέσεις, να προταθούν τρόποι διαχείρισης και να γίνει προσπάθεια λειτουργικότητας και μελλονικής ενεργοποίησης με κατάκτηση στόχων. Η σχέση με τους θεράποντες είναι πολύτιμη και μακροπρόθεσμη. Πολλά παιδιά διατηρούν σχέση και μετά την ενηλικίωσή τους, ενώ άλλα απομακρύνονται μόλις νιώσουν δυνατά, στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να κλείσουν το τραυματικό αυτό κεφάλαιο ζωής. Ο θύτης χρειάζεται επίσης φροντίδα και απαναπροσδιορισμό του πλαισίου του-με ότι συνεπάγεται αυτό.
Όπως προαναφέρθηκε θέλουμε να δώσουμε έμφαση στην πρόληψη και έχουμε προγραμματίσει προγράμματα στα σχολεία, με την χρήση του σχετικού εκπαιδευτικού υλικού (ENABLE, YOUTHPOWER). Σχετικές πληροφορίες μπορείτε να πάρετε στις ιστοσελίδες : www.youth-life.gr και www.youth-med.gr. Επίσης, θα ενισχύσουμε όλες τις προαναφερόμενες εκπαιδευτικές δράσεις. Ετησίως δίνονται δύο υποτροφίες σε νέους και νέες, προκειμένου να παρακολουθήσουν τις εργασίες του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, κάθε Μάρτιο.
Πώς μεγαλώνει στην Ελλάδα η πρώτη γενιά εφήβων με απεριόριστη πρόσβαση σε 800 εκατομμύρια porn sites; απο τη Λένα Παπαδημητρίου για το ΒΗΜΑgazino.
«Οι έφηβοι σήμερα έχουν δει μεγαλύτερη ποικιλία σεξουαλικών πράξεων από όσες είχε στη διάθεσή του μια ολόκληρη ζωή ο πιο ακόλαστος μογγόλος αυτοκράτορας».
Διαβάστε το δημοσίευμα της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος το οποίο αναφέρεται στις Δωρεάν εφαρμογές (apps) για ασθενείς με ψωρίαση, σακχαρώδη διαβήτη και άλλες κατηγορίες ασθενών που νοσούν από χρόνια νοσήματα.
«Έως και τρεις φορές περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού καταγράφονται στα παιδιά με αναπηρία και στα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες».
Στο μάτι του κυκλώνα του φαινομένου του bullying βρίσκονται τα παιδιά με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, λόγω της διαφορετικότητας που τα χαρακτηρίζει, όπως προκύπτει από νέα έρευνα του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού».
Τα ευρήματα που παρουσιάζει σε αποκλειστικό της δημοσίευμα η FS επιβεβαιώνουν πως τα παιδιά και οι έφηβοι με αναπηρία, όπως και όσα εκδηλώνουν δυσλεξία, αυτισμό, σύνδρομο Asperger, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα ή κάποια άλλη μαθησιακή ή νοητική δυσκολία, είναι παιδιά ενός κατώτερου θεού, καθώς αποτελούν τους πιθανότερους στόχους για εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς από τους συνομηλίκους τους.
Όπως εξηγεί η Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», τα παιδιά με σωματικές, ψυχικές και μαθησιακές δυσκολίες που ανήκουν στις δύο προαναφερθείσες κατηγορίες αποτελούν την πλέον ευάλωτη ομάδα στον κοινωνικό κύκλο της σχολικής ζωής, με τα περιστατικά εκφοβισμού στην ομάδα αυτή να είναι τουλάχιστον διπλάσια σε αριθμό από τα αντίστοιχα στους τυπικά αναπτυσσόμενους συνομηλίκους τους. Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως ένα παιδί με αυτισμό έχει τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού σε σχέση με τους υπόλοιπους συμμαθητές του.
Επίσης, ένα παιδί με σύνδρομο Asperger έχει περισσότερες πιθανότητες να θυματοποιηθεί από ένα παιδί με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας. Αυτό συμβαίνει συχνά λόγω του διαφορετικού τρόπου με τον οποίο τα παιδιά με αυτισμό επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν με τους συνομηλίκους τους.
Επιπλέον, επειδή τα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά την έκφραση των συναισθημάτων τους, καθώς και την αναγνώριση των συναισθημάτων και τη γλώσσα του σώματος σε άλλα άτομα, συχνά δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τις προθέσεις κάποιου άλλου ατόμου, καθώς και το εάν κάποιο άτομο είναι φιλικό ή όχι.
Από το επιστημονικό δυναμικό της, η κα Τσίτσικα και η κ. Δουμανά επισημαίνουν πως όσο πιο εμφανής είναι η αναπηρία ή η ειδική ανάγκη, τόσο υψηλότερος ο κίνδυνος θυματοποίησης του παιδιού.
Με δεδομένο το ότι προγενέστερες έρευνες έχουν δείξει πως ένα στα τρία ελληνόπουλα έχει υποστεί bullying έστω και μία φορά στη ζωή του, προκύπτει πως στα παιδιά με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες η πιθανότητα να δεχτούν bullying αγγίζει το 90%. Τα παιδιά με αναπηρία θυματοποιούνται γιατί δεν έχουν την ίδια κινητικότητα με τα άλλα, ενώ οι ανήλικοι με μαθησιακές δυσκολίες θεωρείται ότι έχουν μειωμένη ενσυναίσθηση και συναισθηματική νοημοσύνη και απορρίπτονται από τους συνομηλίκους τους, καθώς απουσιάζει η επικοινωνιακή τους ικανότητα. Επίσης, αντιμετωπίζονται ως λιγότερο συνεργάσιμοι.
Η Αναπληρώτρια καθηγήτρια τονίζει πως είναι σημαντικό για τους μαθητές να γνωρίζουν τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, που συντάχθηκε το 1989. Η Ελλάδα μόλις το 2001 ίδρυσε το Εθνικό Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Σε συνέχεια του πλαισίου αυτού, το υπουργείο Παιδείας δημιούργησε τη δομή του Παρατηρητηρίου για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού με υπουργική απόφαση του 2013, όπου υπογραμμίζεται πως η «διαφορετικότητα» δεν πρέπει να αποτελεί στοιχείο «στιγματισμού».
Διαβάστε όλη την εφημερίδα: http://www.free-sunday.gr/data/downloads/FS_374.pdf
Στον αληθινό κόσμο, αλλά κυρίως στο e-σύμπαν, που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, τα παιδιά μπορούν να επωμιστούν την εκπαίδευση των συνομηλίκων τους υλοποιώντας δράσεις που έχουν μεγάλη απήχηση, καθώς μιλούν στη δική τους αργκό. Όπως εξηγούν ο εκπαιδευτικός Πληροφορικής Κωνσταντίνος Φύτρος και η εκπαιδευτικός Διεύθυνσης Δ.Ε. Β΄ Αθήνας Αντωνία Παπατριανταφύλλου, η μέθοδος εκπαίδευσης συνομηλίκων έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική και πραγματοποιείται συμπληρωματικά στο σχολικό πρόγραμμα.
Μία από τις δράσεις που ανέλαβαν να υλοποιήσουν τα παιδιά σε συνεργασία με το νοσοκομείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» είναι η δημιουργία e-εργαλείων, όπως το παιδικό-εφηβικό Instagram με την εύγλωττη ονομασία «teen_break». Όπως μας εξηγεί η Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής,
Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ &
Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας,
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ),
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», στο teen_break, με εικόνες, απλά λόγια και αποφθέγματα, θίγονται θέματα που απασχολούν την παιδική και εφηβική ηλικία και δίνονται με χιούμορ «οδηγίες επιβίωσης». Μεγάλη ευαισθησία, διακριτικότητα και ευστοχία διακρίνει την παιδικά πλασμένη e-επικοινωνία, ενώ ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις αξίες της ζωής χαρακτηρίζει τις παιδικές διαδικτυακές αναρτήσεις. «Τέτοιου είδους εργαλεία χρησιμοποιούνται με ασφάλεια από τα παιδιά και προτείνονται δίχως ενδοιασμούς από γονείς και εκπαιδευτικούς» προσθέτει η κ. Τσίτσικα.
Η ευεργετική επίδραση της συμμετοχής των παιδιών στο πρόγραμμα εκπαίδευσης των συνομηλίκων τους εκφράζεται μέσα από τις ίδιες τις μαρτυρίες τους στην FS. Όπως λέει η μαθήτρια Αγγελική-Βιργινία Κ.: «Κατανοήσαμε ότι το σχολείο δεν παρέχει μονόπλευρη γνώση αλλά πολυδιάστατη αγωγή». Ο μαθητής Ηλίας Σ. προσθέτει: «Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να περιμένουμε έτοιμες λύσεις – να σιωπούμε στα δύσκολα». Και ο μαθητής Κωνσταντίνος Σ. καταλήγει: «Το σχολείο μάς προσκαλεί, μας προκαλεί και στηρίζεται σ’ εμάς».
Ένα άλλο διαδικτυακό εργαλείο που δημιούργησαν τα παιδιά αποκλειστικά για τα παιδιά αφορά την ιστοσελίδα www.selfchess.wordpress.com, η οποία παρέχει ολιστικό υλικό, πληροφορίες, βίντεο, καθώς και προτεινόμενες λύσεις, τηλεφωνικές γραμμές και δομές υποστήριξης σχετικά με το ανησυχητικό φαινόμενο της σχολικής βίας. Την ιστοσελίδα εμπνεύστηκε και δημιούργησε μια ομάδα εφήβων, επιλέγοντας το όνομα από το γεγονός ότι όλοι είμαστε μοναδικές, αυτοτελείς μονάδες («self»), αλλά ταυτόχρονα ζούμε, δραστηριοποιούμαστε και επιβιώνουμε σε μια κοινωνία πολλών διαφορετικών ατόμων-ρόλων με βάση συγκεκριμένους κανόνες, όπως στο σκάκι («chess»).
Τέλος, μια άλλη παιδική πρωτοβουλία αφορά μια πρωτότυπη εφαρμογή/application (για tablets, smartphones) που δημιουργεί έναν διαπροσωπικό χάρτη και βοηθά τον χρήστη σε κάθε διάσταση με συμβουλές και παραδείγματα, καθώς και με υποδείγματα τρόπου αντιμετώπισης. Το application ονομάζεται MOS, ακρωνύμιο της φράσης My Own Space (ο δικός μου χώρος/η διαπροσωπική απόσταση). Όπως εξηγούν οι εμπνευστές του εφηβικού app, η διαπροσωπική απόσταση αποτελεί προσωπικό χώρο, ενώ μέσω αυτής περιορίζονται η μοναχικότητα και η απομόνωση.
«Το teen_break απευθύνεται σε παιδιά και τους παρέχει “συμβουλές επιβίωσης” όσον αφορά καθημερινά ζητήματα, με εικόνες, απλά λόγια και χιούμορ».
Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής,
Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ &
Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας,
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ),
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Σοκάρει η καταγγελία των γιατρών της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας (ΕΠΕ) για την αυθαιρεσία του ΕΟΠΥΥ που εν μέσω οικονομικής κρίσης βάζει «ταρίφα» με λογιστικά κριτήρια στην ανθρώπινη ζωή. Όπως καταγγέλλει στην FS ο καθηγητής Πνευμονολογίας και Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Θοδωρής Βασιλακόπουλος, γενικός γραμματέας της ΕΠΕ, ο ΕΟΠΥΥ βάζει αυθαίρετα περιορισμούς και κριτήρια που δεν τεκμηριώνονται από καμία επιστημονική εισήγηση, προκειμένου να αφήσει εκτός θεραπείας τουλάχιστον το 15% των ατόμων που πάσχουν από ιδιοπαθή πνευμονική ίνωση στην Ελλάδα.
«Το νόσημα, που ανήκει στις σπάνιες ασθένειες και είναι θανατηφόρο, αφορά περί τους 500 ασθενείς εντός των συνόρων. Τα τελευταία χρόνια εγκρίθηκαν δύο νέες θεραπείες που παρατείνουν σημαντικά την επιβίωση των ασθενών, οι οποίοι δίχως αυτές είναι καταδικασμένοι. Η μηνιαία θεραπεία κοστίζει 1.200 ευρώ και είναι απολύτως απαραίτητη για τους ασθενείς. Επειδή η ασθένεια (ως σπάνια) παραμένει υποδιαγνωσμένη, περίπου 250 ασθενείς στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι νοσούν και συνεπώς πρέπει να λάβουν θεραπεία. Ωστόσο, ο ΕΟΠΥΥ για να περιορίσει τις δαπάνες υγείας βάζει αυθαίρετους περιορισμούς και ζητά από τους ασθενείς μη επιβεβλημένες εξετάσεις, όπως η εξέταση για τα αέρια αίματος, που σε κανένα άλλο κράτος δεν απαιτούνται για τους ασθενείς με πνευμονική ίνωση» ξεσπά ο κ. Βασιλακόπουλος. Ο ειδικός προσθέτει πως στο νόσημα ο πνεύμονας «σκληραίνει» και καταστρέφεται η αναπνευστική ικανότητα και πως με τα λογιστικά τερτίπια του ΕΟΠΥΥ σημαντικός αριθμός ασθενών (μέχρι 50 νοσούντες) μένει ξεκρέμαστος. Επίσης, η ένταξη των νέων φαρμάκων στην Ελλάδα καθυστερεί κατά ενάμιση χρόνο σε σχέση με την κυκλοφορία τους στις υπόλοιπες χώρες, καθιστώντας τους Έλληνες πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Την ίδια ώρα, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Πνευμονολογίας Νίκος Κουλούρης, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) κοστίζει ετησίως στην πατρίδα μας 28 παραγωγικά χρόνια ζωής. Η ΧΑΠ είναι τρίτη αιτία θανάτου και πέμπτη αιτία αναπηρίας, ενώ μαζί με το άσθμα εκτινάσσουν στα ύψη τις δαπάνες υγείας, καθώς οι νοσηλείες είναι πανάκριβες. Στην Ελλάδα το μέσο κόστος του άσθματος και της ΧΑΠ ανά περιστατικό ανέρχεται στα 5.582 ευρώ τον χρόνο, ποσό που αφορά μόνο τις άμεσες δαπάνες υγείας, χωρίς να συνυπολογιστούν οι πρόωρες συντάξεις και τα προνοιακά επιδόματα.
Απειλή για τη δημόσια υγεία παραμένει και η φυματίωση, με 600 περιστατικά ετησίως στην πατρίδα μας, εκ των οποίων το 60% αφορά Έλληνες και το 40% αλλοδαπούς. Όπως επισημαίνει ο πνευμονολόγος Μιχάλης Τουμπής, συντονιστής διευθυντής ΕΣΥ στο νοσοκομείο «Σωτηρία», η ΕΠΕ έχει καταθέσει στο υπουργείο Υγείας πρόγραμμα ελέγχου της φυματίωσης για τους ευάλωτους πληθυσμούς, όπως οι κρατούμενοι, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, όπου η φυματίωση θερίζει, αλλά μέχρι τώρα η ηγεσία της Αριστοτέλους σιωπά.
Τέλος, μάστιγα αποτελεί και ο καρκίνος του πνεύμονα, καθώς είναι πρώτος σε συχνότητα στους άνδρες και τέταρτος στις γυναίκες και ευθύνεται για 600.000 θανάτους στην Ε.Ε., με τα
αναπνευστικά νοσήματα στο σύνολό τους να προκαλούν 6 εκατομμύρια εισαγωγές ετησίως.
«Αφήνουν αυθαίρετα εκτός θεραπείας ασθενείς με κυστική ίνωση, ένα θανατηφόρο σπάνιο νόσημα, για να περικόψουν τις δαπάνες υγείας».
Θοδωρής Βασιλακόπουλος, καθηγητής Πνευμονολογίας - Εντατικής
Θεραπείας
Μαθαίνεται η ζωή; Η εκπαιδευτική τάση του «life coaching». Όλα αρχίζουν με το παράδειγμα - στο σπίτι, στο σχολείο και αλλού... Τα πρότυπα αγρυπνούν, «δουλεύουν» υποσυνείδητα και εγείρουν άγνωστους μηχανισμούς μίμησης. Οι ενήλικοι εμπνέουν και μπορούν να ασκούν γοητεία - έχουν πραγματική δύναμη κινητοποιώντας καθοριστικές συμπεριφορές, σε ελάχιστο χρόνο.
Είναι μαγικό και καθαρτικό να επιλέξει ένα παιδί να εμπιστευτεί, να τιμήσει με απλό και ξεκάθαρο τρόπο και να επιδιώξει ένα μοτίβο που φαίνεται να πείθει και να ωφελεί... Αυτό είναι και το κίνητρό μας για να ξορκίσουμε το παρελθόν και να αμφισβητήσουμε δικούς μας κανόνες και κρίσεις...
Δείτε ολόκληρο το δημοσίευμα που επισυνάπτεται
Με την οικονοµική κρίση να έχει πλήξει την οικογένειά τους, οι νέοι προσπαθούν να δώσουν δική τους λύση στο πρόβληµα της έλλειψης χρηµάτων και ο τζόγος είναι το εύκολο χρήµα
Όταν στερείς από τις ελληνικές οικογένειες το εισόδηµα και από τη νέα γενιά το όραµα για µια καλή επαγγελµατική εξέλιξη, δεν είναι να απορείς µετά που τα ελληνόπουλα αναζητούν διέξοδο στον σκοτεινό –και απαγορευµένο για τους ανηλίκους– κόσµο του τζόγου, προκειµένου να δουν περισσότερα λεφτά στο πορτοφόλι τους. Η νέα ευρωπαϊκή έρευνα EUNET-ADB, την οποία συντόνισε το Νοσοκοµείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», επιβεβαιώνει τον παραπάνω ισχυρισµό, φανερώνοντας πως οι έφηβοι στην πατρίδα µας είναι πρωταθλητές Ευρώπης στον τζόγο, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στον φυσικό κόσµο, δηλαδή σε µαθητικά στέκια, σπίτια ή παράνοµες λέσχες, όπου δεν τηρούνται τα ηλικιακά όρια. Με βάση τα ευρήµατα, η Ελλάδα κατέχει το υψηλότερο ποσοστό ενασχόλησης εφήβων µε τον τζόγο µεταξύ επτά ευρωπαϊκών χωρών, µε το 21,8% των ελληνόπουλων ηλικίας 14-17 ετών να τζογάρει συστηµατικά στο διαδίκτυο και το 8% να τζογάρει στον φυσικό κόσµο. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Ρουµανία, µε το 12,9% των εφήβων της να τζογάρει στο internet και το 13,5% στον φυσικό κόσµο. Σχολιάζοντας τα ευρήµατα, η Άρτεµις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», επισηµαίνει στην FS: «Ο τζόγος είναι για τους νέους ο από µηχανής θεός, ο εύκολος τρόπος να βγάλουν χρήµατα. Στον τζόγο, όπως και στο gaming, µε τα βιντεοπαιχνίδια, πιο επιρρεπή είναι τα αγόρια, επειδή είναι πιο ανταγωνιστικά από τη φύση τους, και το φαινόµενο γνωρίζει ανησυχητική αύξηση στα χρόνια της κρίσης, καθώς τα παιδιά προσπαθούν να δώσουν δική τους λύση στην απόγνωση και την οικονοµική εξαθλίωση της οικογένειάς τους».
Άρτεμις Κ. Τσίτσικα
Είναι σηµαντικό για τους γονείς να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους ώστε να µάθουν να χειρίζονται τις κακοτοπιές στο ∆ιαδίκτυο και να έχουν ανεπτυγµένο το αίσθηµα της ηθικής
ΣΤΗ ∆ΕΥΤΕΡΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΣΕ ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ CYBER BULLYING
Η διαφορετικότητα γίνεται στόχος στον e-εκφοβισµό και στο διαδίκτυο θύµατα bullying πέφτουν και τα δηµοφιλή παιδιά, από συνοµήλικούς τους που τα φθονούν
Τη δεύτερη θέση στην Ευρώπη στον διαδικτυακό εκφοβισµό κατακτούν τα ελληνόπουλα στον όχι αγγελικά, δυστυχώς, πλασµένο αληθινό και cyber κόσµο µας. Σύµφωνα µε την έρευνα EUNETADB για το 2013, που διεξήγαγε και συντόνισε το Νοσοκοµείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», πρωταθλήτρια Ευρώπης αναδεικνύεται η Ρουµανία, µε 37,3% του εφηβικού πληθυσµού να έχει πέσει θύµα e-εκφοβισµού, ενώ η Ελλάδα κατακτά το αργυρό µετάλλιο της «ντροπής» µε ποσοστό 26,8%. Ακολουθούν η Γερµανία, η Πολωνία, η Ολλανδία, η Ισλανδία και στην τελευταία θέση έρχεται η Ισπανία. «Στην Ελλάδα περισσότεροι από ένας στους τέσσερις νέους έχουν υποστεί διαδικτυακό εκφοβισµό και οι µισοί από αυτούς αναφέρουν ότι επηρεάστηκαν αρνητικά από το γεγονός. Πιο επιρρεπή στον διαδικτυακό εκφοβισµό είναι τα κορίτσια, ενώ, σε αντίθεση µε τον σχολικό εκφοβισµό, που καταγράφεται κυρίως στους µικρούς εφήβους, ο διαδικτυακός εκφοβισµός επεκτείνεται και σε µεγαλύτερες ηλικίες» εξηγεί η Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» Άρτεµις Τσίτσικα. Και η ειδικός συνεχίζει: «Υπάρχει µια επιπλέον διαφορά µεταξύ εκφοβισµού στον αληθινό κόσµο και στον cyber κόσµο. Ενώ στο περιβάλλον του σχολείου εκφοβισµό υφίστανται τα παιδιά µε ιδιαιτερότητες στην εµφάνιση, στις επιδόσεις, στην εθνικότητα, στη συµπεριφορά ή στη σεξουαλική έκφραση που δεν είναι δηµοφιλή, στο διαδίκτυο θύµατα εκφοβισµού µπορεί να πέσουν και τα δηµοφιλή παιδιά από θύτες που µε αυτό τον τρόπο εκδηλώνουν ανώνυµα το φθόνο τους». Όπως αναφέρει η ειδικός, το µόνο «όπλο» που έχουν τα παιδιά στα χέρια τους για να σταµατήσουν αυτά τα φαινόµενα είναι η εκπαίδευση. «Είναι πολύ σηµαντικό για τους γονείς και την εκπαιδευτική κοινότητα να εκπαιδεύσουν τα παιδιά για τα δικαιώµατά τους, να τους δώσουν τις απαραίτητες βάσεις για να αποκτήσουν δείκτη ευφυΐας (IQ), αλλά όχι µόνο αυτό. Χρειάζονται και συναισθηµατική ευφυΐα (emotional IQ) και ψηφιακή ευφυΐα (digital IQ) και ηθική ευφυΐα (ethical IQ), δηλαδή ανθρωπιά. Πρέπει να διδάξουµε στα παιδιά πως ο σκοπός δεν αγιάζει τα µέσα» λέει η κ. Τσίτσικα
Άρτεμις Κ. Τσίτσικα
Το Βήμα. Τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού αυξάνονται ραγδαία στη χώρα μας. Εκεί δε που το πράγμα παίρνει θηριώδεις διαστάσεις είναι στο Διαδίκτυο. Η Ελλάδα έρχεται δεύτερη στην Ευρώπη σε περιστατικά ψηφιακής βίας
Τα σχολικά κουδούνια χτύπησαν για άλλη μια χρονιά πριν από λίγες ημέρες και μέσα στις αίθουσες χιλιάδες παιδιά θα προσπαθήσουν να κατακτήσουν και εφέτος γνώση, κοινωνικότητα, καλές επιδόσεις, όνειρα για το μέλλον. Σε αυτό το όμορφο κάδρο όμως υπάρχουν και γκρίζες φιγούρες.
Πρόκειται για κάποια παιδιά – δυστυχώς ολοένα αυξανόμενα, σύμφωνα με τα ερευνητικά στοιχεία – για τα οποία οι σχολικές αίθουσες θα μοιάζουν με φυλακή, η αυλή του σχολείου με εκτελεστικό απόσπασμα και ο δρόμος από και προς το σχολείο στρωμένος με αγκάθια. Και αυτό διότι το μεγάλο «αγκάθι» μέσα τους θα είναι ο σχολικός εκφοβισμός που υφίστανται από τους συμμαθητές τους. Το bullying αποτελεί κατά τους ειδήμονες ένα φαινόμενο όχι μόνο υπαρκτό και στη χώρα μας αλλά συνεχώς εντεινόμενο – ελέω και της οικονομικής κρίσης –, το οποίο μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει βρει έναν μεγάλο «σύμμαχο», ο οποίος το βοηθά να γιγαντώνεται. Δεν είναι άλλος από το Διαδίκτυο, που όσα καλά προσφέρει, άλλα τόσα επικίνδυνα μπορεί να σημαίνει για τη ζωή των εφήβων αν γονείς, εκπαιδευτικοί αλλά και η Πολιτεία δεν έχουν τα μάτια τους δεκατέσσερα. Οσα θα διαβάσετε στις σελίδες που ακολουθούν μπορεί να σας κάνουν να φοβηθείτε, ιδιαιτέρως αν είστε γονείς. Ισως μόνο έτσι όμως μπορέσετε να καταλάβετε τον φόβο ενός θύματος του σχολικού εκφοβισμού, ώστε κάποτε με συντονισμένες κινήσεις στο όμορφο κάδρο του σχολείου να μην υπάρχουν πλέον γκρίζες φιγούρες αλλά μόνο εφηβικά χαμόγελα.
Πρόσφατα στη Βόρεια Ελλάδα (δεν αποκαλύπτουμε την πόλη για ευνόητους λόγους) μια 15χρονη μαθήτρια έπεσε... και ξαναέπεσε και ξαναέπεσε θύμα σωματικής και λεκτικής βίας από τους συμμαθητές της. Επρόκειτο για ένα παιδί με ιδιαιτερότητες στη συμπεριφορά, απομονωμένο και δύσθυμο, κυρίως λόγω προβλημάτων στο οικογενειακό περιβάλλον του, το οποίο όμως δεν ενοχλούσε κανέναν. Κάποιοι συμμαθητές όμως της έφηβης θεώρησαν «μαγκιά» να την ενοχλήσουν με τον χειρότερο τρόπο. Και όταν δεν μπορούσαν πια να το πράξουν εντός του σχολείου, επειδή τους πήραν είδηση και τους έγιναν οι σχετικές παρατηρήσεις, άρχισαν να την εκφοβίζουν μέσω Διαδικτύου. Μέσω του Internet συνεννοήθηκαν και μεταξύ τους οι «νταήδες» για το ραντεβού που θα αποδείκνυε για άλλη μία φορά την... εξουσία τους. Ετσι ένα απόγευμα περίμεναν τη 15χρονη στη στάση του λεωφορείου όπου ήξεραν ότι θα βρίσκεται μετά το μάθημά της και τη χτύπησαν αλύπητα. Η μικρή, η οποία δεν είχε μιλήσει στους γονείς της για τον εκφοβισμό που δεχόταν επί μακρόν, γύρισε εκείνη την ημέρα στο σπίτι πολύ τραυματισμένη σωματικά (και πόσο άραγε ψυχικά). Αρχικώς οι γονείς της απευθύνθηκαν στους γονείς των θυτών, οι οποίοι όμως αδιαφόρησαν, και τελικώς κατέληξαν στον ιατροδικαστή. Συγχρόνως έχει ξεκινήσει μια παρέμβαση στο πλαίσιο του σχολείου ώστε να μπει τέλος σε αυτή τη φοβερή και... φοβιστική (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς) ιστορία. Η υπόθεση βρίσκεται σε εξέλιξη, ένα μεγάλο τραύμα όμως σε αυτό το κορίτσι έχει ήδη ανοιχτεί και κανένας δεν μπορεί να ξέρει τη δική του εξέλιξη...
Στη θέση τώρα της 15χρονης τοποθετήστε παιδιά οπουδήποτε ανά την Ελλάδα, διότι, όπως δείχνουν όλα τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το bullying ή αλλιώς ο σχολικός εκφοβισμός δεν γνωρίζει τόπους (ούτε καν σύνορα). Και μάλιστα, όπως σημειώνουν μιλώντας στο «Βήμα» οι ειδήμονες επί του θέματος, τα περιστατικά φαίνεται να αυξάνονται - πιθανότατα πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για άλλη μία «παρενέργεια» της κρίσης, που πρωτίστως είναι κοινωνική και έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχοσύνθεση των παιδιών κάνοντάς τα επιθετικά, καθιστώντας τα θύτες απίστευτων πράξεων (αλλά και μαζί θύματα ενός συστήματος το οποίο σίγουρα δεν δημιούργησαν τα ίδια και δεν ευθύνονται για αυτό). Τα σχολεία μόλις άνοιξαν και μαζί τους, δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις, άνοιξε και ένας νέος κύκλος εκφοβισμού παιδιών από τους συμμαθητές τους - πρόκειται μάλιστα για έναν κύκλο που ξεφεύγει πλέον πολύ συχνά από τα όρια της αυλής του σχολείου και μετατρέπεται σε τσουνάμι μέσω του πιο βολικού «μέσου» που μας φέρνει πιο κοντά (ως φαίνεται όμως, κάποιες φορές επικίνδυνα κοντά), του Διαδικτύου.
Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός
Ο νόμος του φόβου επικρατεί σε πολλά σχολεία - μάλιστα οι «νταήδες» μπορεί να δρουν μεμονωμένα ή σε ομάδες.
Ας ξεκινήσουμε όμως από τους «ξύλινους» αλλά απαραίτητους ορισμούς προκειμένου να τεθεί ένα συγκεκριμένο πλαίσιο σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει σχολικός εκφοβισμός (school bullying). Επιστημονικώς λοιπόν, σύμφωνα με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ), ως σχολικός εκφοβισμός ορίζεται η εσκεμμένη και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Για να σας το κάνουμε εικόνα, γενικώς ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να περιλαμβάνει σωματική βία (χτυπήματα, γροθιές κ.ά.), απειλές, εκβιασμούς, πειράγματα, «φαρμακερά» παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών, εσκεμμένο αποκλεισμό κάποιων παιδιών από κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες, σεξουαλική παρενόχληση, κλοπές των αντικειμένων του θύματος ή πρόκληση ζημιών σε αυτά.
Και αν όλα αυτά σάς ακούγονται υπερβολικά ή μακρινά, σαν σενάρια ταινιών, να ξέρετε ότι, όπως δείχνουν διαφορετικές έρευνες, τέτοια βίαια σενάρια παίζονται συχνά με άκρως αληθινούς «πρωταγωνιστές» μέσα στις σχολικές τάξεις.
Στοιχεία που συγκλονίζουν
Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (2012) του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) μαρτυρούν ότι το 8,5% των μαθητών αναφέρει ότι υφίσταται εκφοβισμό δύο-τρεις φορές τον μήνα, ενώ το 15,8% αναφέρει ότι εκφοβίζει τους άλλους δύο-τρεις φορές τον μήνα. Ενα στα τέσσερα αγόρια (ποσοστό 23,9%) αναφέρει σωματική βία το τελευταίο έτος έναντι 8,3% των κοριτσιών που εμπλέκονται συχνότερα σε λεκτική βία.
Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το 15,9% των εφήβων απάντησε ότι έχει υποστεί σωματική βία τον τελευταίο χρόνο, ενώ ένας στους δύο (49%, για την ακρίβεια) ανέφερε ότι κάτι τέτοιο τού έχει συμβεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Λεκτικά πειράγματα ανέφερε ότι έχει υποστεί το 5,5%, ενώ το 4,4% έχει πέσει θύμα πειραγμάτων ή χειρονομιών σεξουαλικού περιεχομένου. Σημειώνεται ότι «Το Βήμα» ήλθε σε επαφή με τους υπευθύνους του ΕΠΙΨΥ, οι οποίοι ανέφεραν ότι η επόμενη σχετική έκθεση με τα στοιχεία για τον σχολικό εκφοβισμό βρίσκεται σε φάση επεξεργασίας και αναμένεται να δημοσιοποιηθεί μέσα στους επόμενους μήνες.
Παράλληλα μελέτη ειδικών του Τμήματος Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής κ. Πέτρο Σκαπινάκη, η οποία περιελάμβανε 5.614 μαθητές 16-18 ετών από 25 Γενικά Λύκεια της χώρας, έδειξε ότι συνολικά περίπου 12% των μαθητών έχει υπάρξει θύμα επιθετικότητας, ενώ το 20% έχει εμπλακεί ως θύτης σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Πάντως συχνή εμπλοκή - δηλαδή τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα - είχαν (ευτυχώς) λιγότερα παιδιά (1,4% και 2,8% αντιστοίχως).
Η εξουσία του ισχυρού
Οπως εξηγεί ο κ. Σκαπινάκης μιλώντας στο «Βήμα», η μελέτη αυτή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που «ακτινογραφεί» τον σχολικό εκφοβισμό ξεκίνησε λίγο πριν από την κρίση, και συγκεκριμένα το 2007, και η συλλογή των στοιχείων ολοκληρώθηκε το 2009, ωστόσο η ανάλυσή τους συνεχίζεται αποκαλύπτοντας συνεχώς ενδιαφέρουσες πτυχές του bullying. Μέσα στο 2015 η ερευνητική ομάδα αναμένεται να προχωρήσει σε νέα συλλογή δεδομένων τα οποία θα αποτυπώσουν και την επίπτωση της «λαίλαπας» που πέρασε πάνω από τη χώρα τα τελευταία χρόνια στα ποσοστά του σχολικού εκφοβισμού. Πάντως, κατά τον καθηγητή, ήδη οι κρούσεις παιδιών και των οικογενειών τους δείχνουν ότι το φαινόμενο λαμβάνει μεγαλύτερες διαστάσεις. «Πρόκειται για ένα εκτεταμένο φαινόμενο που δίνει λανθασμένα μηνύματα, με κυριότερο το ότι δεν είμαστε καθόλου ανεκτικοί στη διαφορετικότητα, όποια και αν είναι αυτή - είτε αφορά φυλή και χρώμα, είτε παιδιά με καλύτερες επιδόσεις από εμάς, τα οποία είναι και από τα κύρια θύματα του bullying, είτε παιδιά που δεν είναι τόσο κοινωνικά. Πρέπει να εξηγήσουμε ότι το bullying δεν αφορά έναν τσακωμό μεταξύ "τσαμπουκάδων". Κλείνει μέσα του μια ασυμμετρία δύναμης - οι δυνατοί εκφοβίζουν εκείνους που θεωρούν πιο αδύναμους. Και πρέπει να δείχνουμε μηδενική ανοχή σε τέτοια φαινόμενα, καθώς μπορεί να κοστίσουν πολύ σοβαρά στην ψυχική υγεία των θυμάτων στο μέλλον».
Κατάθλιψη και αυτοκτονίες
Ο σχολικός εκφοβισμός έχει βρει νέα μέσα για να γιγαντώνεται, με κυριότερο το Διαδίκτυο. Οι γονείς δεν θα πρέπει να αισθάνονται απαραίτητα ασφαλείς όταν το παιδί είναι «ήσυχο στο δωμάτιό του»
Ο κ. Σκαπινάκης τονίζει πως έχει αποδειχθεί ότι το έντονο bullying συνδέεται με κατάθλιψη, με αυτοκτονικό ιδεασμό, ακόμη και με αυτοκτονίες. «Ευτυχώς δεν έχουμε καταγράψει αυτοκτονίες παιδιών στη χώρα μας, αλλά στο εξωτερικό οι αυτοκτονίες εφήβων λόγω σχολικού εκφοβισμού συνεχώς αυξάνονται. Και για την Ελλάδα όμως, όσο το φαινόμενο εντείνεται, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει αν θα δούμε έφηβους αυτόχειρες στο μέλλον οι οποίοι έχουν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι μελέτη της ομάδας μας που δημοσιεύθηκε το 2011 στο "BMC Psychiatry" έδειξε πως τα θύματα του bullying, και κυρίως αυτά που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό σε εβδομαδιαία βάση, εμφάνιζαν συχνότερα αυτοκτονικό ιδεασμό, κάτι πάντως που δεν φάνηκε να αφορά και τους θύτες. Μάλιστα η ιδέα της αυτοκτονίας φάνηκε να στοιχειώνει το μυαλό κυρίως των αγοριών που είχαν υποστεί τον εκφοβισμό». Το bullying λοιπόν μπορεί να σκοτώσει και τα περιστατικά αυτοκτονιών παιδιών-θυμάτων είναι πολλά. Μόνο τις τελευταίες ημέρες στη Βρετανία ένας 11χρονος πήρε υπερβολική δόση παυσίπονων και κατέληξε από καρδιακή προσβολή επειδή οι συμμαθητές του τον κορόιδευαν λόγω της... εξυπνάδας του. Λίγες εβδομάδες πριν και πάλι στη Βρετανία ένας 16χρονος και μια 15χρονη που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό επί έτη αποφάσισαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους ενώ μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε, στη Φλόριδα, ένα 14χρονο αγόρι αυτοκτόνησε μέσα στις τουαλέτες του σχολείου του επειδή υφίστατο λεκτική και σωματική βία από τους συμμαθητές του λόγω του ότι ήταν... μικρόσωμο. Και ο μακάβριος κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει...
Το προφίλ θυμάτων και θυτών
Ποιος είναι όμως αυτός ο υποτιθέμενος «αδύναμος κρίκος» της αλυσίδας του σχολείου που οι δυνατοί συμμαθητές του κρίνουν ότι πρέπει να... αποβληθεί με τον πιο σκληρό τρόπο από τη ζωή της τάξης; Στοιχεία των ερευνητών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που δημοσιεύθηκαν το 2012 στο επιστημονικό περιοδικό «Child & Adolescent Psychiatry & Mental Health» σκιαγραφούν το «προφίλ» τόσο των θυτών όσο και των θυμάτων. Οπως φαίνεται, τα θύματα είναι συνήθως παιδιά που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο είτε στις επιδόσεις είτε στην εμφάνιση είτε στη συμπεριφορά. «Μπορεί να είναι ένα παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ένα παιδί κλειστό, ένας πολύ καλός μαθητής. Σε ό,τι αφορά τους θύτες, οι κακές επιδόσεις στο σχολείο και η ανεργία του πατέρα φάνηκε να αποτελούν ισχυρούς παράγοντες για τέτοιου είδους επιθετικές συμπεριφορές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι συχνά οι πατεράδες των θυτών ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η σύνδεση; Συνήθως όταν ο πατέρας είναι μονίμως απών ως ελεύθερος επαγγελματίας που πασχίζει να τα καταφέρει εργασιακά σε έναν δύσκολο στίβο, το παιδί εκ των πραγμάτων μπαίνει σε ό,τι αφορά την ανατροφή του στον "αυτόματο πιλότο" και είναι πολύ πιο εύκολο να ξεφύγει. Είναι πιθανό πάλι οι ελεύθεροι επαγγελματίες να περνούν έστω και ασυναίσθητα επιθετικότερα μηνύματα στα παιδιά τους, καθώς και οι ίδιοι γίνονται πιο διεκδικητικοί για να επιβιώσουν στην αρένα του ελεύθερου επαγγέλματος»εξηγεί ο κ. Σκαπινάκης.
Η Ελλάδα στην κορυφή της ψηφιακής βίας
Τα κορίτσια συνήθως επιδίδονται σε λεκτική βία και από τα κύρια θύματα των κακόβουλων σχολίων τους είναι παιδιά που διαφέρουν στην εμφάνιση, όπως λόγω κάποιων περιττών κιλών
Ο σχολικός εκφοβισμός όμως έχει περάσει εδώ και καιρό τα σύνορα της αυλής του σχολείου τρέχοντας με ιλιγγιώδεις ταχύτητες στους ιντερνετικούς δρόμους. Πρόσφατη μελέτη σε εφήβους ηλικίας 14-17 ετών από επτά ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Πολωνία, Γερμανία, Ρουμανία, Ολλανδία και Ισλανδία) που διεξήχθη από κονσόρτσιουμ επιστημόνων με πρώτη συγγραφέα την κυρία Αρτεμη Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής,
Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ &
Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας,
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ),
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», έδειξε ότι περισσότερα από δύο στα δέκα παιδιά (για την ακρίβεια, ποσοστό 21,9%) ανέφεραν ότι είχαν δεχθεί διαδικτυακό εκφοβισμό τους τελευταίους 12 μήνες από τη διεξαγωγή της μελέτης. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι κύρια θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού ήταν τα κορίτσια (24,1% έναντι 21,9% στα αγόρια). Η χώρα μας φάνηκε να κρατά τη δεύτερη θέση στο διαδικτυακό bullying (26,8%), πίσω μόνο από τη Ρουμανία (37,3%). Τα χαμηλότερα ποσοστά κατεγράφησαν σε Ισπανία και Ισλανδία (13,3% και 13,5% αντιστοίχως). Και βέβαια ο εκφοβισμός αυτός στοιχίζει ακριβά στην ψυχική υγεία των θυμάτων, σύμφωνα με τις ίδιες τις δηλώσεις τους. Ενας στους δύο εφήβους που τον υφίσταται αναφέρει ότι επηρεάστηκε αρνητικά αρκετά ως πολύ, κάτι που φαίνεται να αντικατοπτρίζεται και στη συμπεριφορά, αφού ο διαδικτυακός εκφοβισμός αποδείχθηκε ότι συσχετίζεται με συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς. Οι ερευνητές τονίζουν με βάση τα ευρήματα ότι «ο διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα που αφορά περισσότερους από έναν στους πέντε ευρωπαίους εφήβους που συμμετείχαν στη μελέτη. Η αντιμετώπιση του φαινομένου αποτελεί ανάγκη και απαιτείται πολιτικός σχεδιασμός που να στοχεύει στην πρόληψή του».
Η επιθετικότητα της ανωνυμίας
Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» η κυρία Τσίτσικα, το Διαδίκτυο φαίνεται να «λύνει τα χέρια» των θυτών καθιστώντας ακόμη πιο εύκολο, χωρίς κανέναν έλεγχο, τον εκφοβισμό συμμαθητών τους. «Χαρακτηριστικό της κακής δύναμης του Διαδικτύου που τρέφει το cyberbullying είναι ένα περιστατικό που αντιμετωπίσαμε. Ενα έφηβο κορίτσι είχε ανεβάσει στο Διαδίκτυο ένα "χαζούλικο" βίντεο. Αυτό το βίντεο έγινε ο εφιάλτης της. Οι συμμαθητές της άρχισαν να την κοροϊδεύουν ασταμάτητα, την απομόνωσαν πλήρως και εκείνη εμφάνισε πολύ σημαντική δυσλειτουργία, με αποτέλεσμα ακόμη και να εγκαταλείψει για ένα διάστημα το σχολείο. Το Τμήμα Ασφαλείας Διαδικτύου της Μονάδας μας προσπάθησε να κατεβάσει το υλικό, κάτι που δεν κατέστη δυνατόν. Το κοριτσάκι αυτό υπέστη πολύ σοβαρή βλάβη από αυτή τη φαινομενικά "χαζούλικη" ιστορία». Η ειδικός εξηγεί ότι το Διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία και κάνει παιδιά που στον φυσικό κόσμο θεωρούνται μέτρια να διαπρέπουν στον εικονικό κόσμο, ο οποίος τους χαρίζει, με λανθασμένο τρόπο, τη χαμένη αυτοπεποίθησή τους. «Εχουν το Διαδίκτυο για δεκανίκι και αισθάνονται ότι τους προσδίδει δύναμη. Ετσι τα παιδιά αυτά νιώθουν ξαφνικά άτρωτα και βγάζουν όλα τα συσσωρευμένα αρνητικά συναισθήματά τους επάνω στους αθώους συμμαθητές τους».
Απουσία και ψευδαισθήσεις γονέων
Και μέσα σε όλα αυτά, πού βρίσκονται οι γονείς; Η κυρία Τσίτσικα σημειώνει ότι τα περιστατικά bullying είναι μεμονωμένα στο Δημοτικό, ίσως επειδή υπάρχει καλύτερος έλεγχος των δασκάλων και των γονέων επάνω στα παιδιά. Στο Γυμνάσιο όμως, σε συνδυασμό με τη δύσκολη φάση της εφηβείας, τα περιστατικά αυξάνονται. Στη δίνη της κρίσης μάλιστα που βιώνει τα τελευταία χρόνια η χώρα μας, συχνά οι γονείς, προσηλωμένοι στο πώς θα εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για την επιβίωση της οικογένειάς τους, είναι απόντες από την εφηβεία των παιδιών τους. «Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στην κρίση τα τηλεφωνήματα στη Μονάδα μας για bullying αυξήθηκαν. Ενας γονέας που είναι άνεργος και ψάχνει καθημερινά δουλειά ή που αντιθέτως εργάζεται ατελείωτες ώρες για να τα βγάλει πέρα, ακόμη και σε δύο ή περισσότερες δουλειές, είναι επόμενο να παραμελεί την επικοινωνία με το παιδί του. Συγχρόνως πολλοί γονείς έχουν πλήρη άγνοια του Διαδικτύου και των κινδύνων του. Θεωρούν πως όταν το παιδί τους βρίσκεται στο δωμάτιό του μπροστά στον υπολογιστή είναι ασφαλές. Αλλά τα άσχημα του Διαδικτύου, μεταξύ των οποίων και το bullying, καραδοκούν πίσω από τις κλειστές πόρτες».
Σωματικά συμπτώματα για θύματα και θύτες
Ακόμη και αν ένα παιδί δεν μιλήσει στους γονείς του για το ότι έχει εμπλακεί σε bullying - είτε ως θύτης είτε ως θύμα -, κάτι που συχνά συμβαίνει λόγω φόβου ή ντροπής, μπορεί το σώμα του να «φωνάζει» το πρόβλημα, φθάνει οι γονείς να δουν τα σημάδια. Μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές ημέρες από την ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο «ΒΜC Research Notes» και περιελάμβανε 2.427 παιδιά 16-18 ετών από σχολεία της χώρας έδειξε ότι τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού συχνά αναφέρουν πόνους στη μέση, ζαλάδες και κόπωση. Οσο για τους θύτες, η συχνότερη αναφορά τους σε σωματικά συμπτώματα αφορούσε πόνους στη μέση. Τόσο οι θύτες όσο και τα θύματα ανέφεραν επίσης προβλήματα στον ύπνο και πόνους στην κοιλιά. Σχολιάζοντας τα ευρήματα ο κ. Σκαπινάκης εξηγεί ότι «πολλά παιδιά εκφράζουν μέσω των σωματικών συμπτωμάτων τους αυτό που τους κατατρώγει τη ζωή και δεν μπορούν να το εκφράσουν με λέξεις».
Και βέβαια δεν είναι μόνο οι γονείς που οφείλουν να «μυρίζονται» το bullying ώστε να σώσουν εγκαίρως τα παιδιά τους. Είναι πρωτίστως η Πολιτεία, η οποία πρέπει να προλαμβάνει τέτοιες καταστάσεις και όταν δεν καταφέρνει να τις προλάβει τουλάχιστον να παρεμβαίνει εγκαίρως ώστε να γίνεται το μικρότερο δυνατό κακό. Τι κινήσεις έχουν γίνει προς αυτές τις κατευθύνσεις και αν έχουν γίνει, επαρκούν; Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Τατιάνα Γκάτσα, συντονίστρια Δράσεων Πρόληψης Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού του υπουργείου Παιδείας στην Περιφέρεια της Ηπείρου (σημειώνεται ότι έχουν τοποθετηθεί 13 τέτοιοι συντονιστές σε ολόκληρη την Ελλάδα, ένας σε κάθε Περιφέρεια), έχουν γίνει κινήσεις τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Εχει δημιουργηθεί ένα Ευρωπαϊκό Δίκτυο Antibullying στο οποίο συμμετέχουν 13 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, με πληθώρα δράσεων, ενώ στο τέλος του 2012 το υπουργείο Παιδείας ίδρυσε Παρατηρητήριο ενάντια στον Σχολικό Εκφοβισμό, το οποίο διαχειρίζεται τα «εργαλεία» που πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση για την πάταξη του φαινομένου. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις θετικές αυτές κινήσεις, η κυρία Γκάτσα υπογραμμίζει ότι «είμαστε σε πρώιμα στάδια τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν, και κυρίως τώρα, μέσα στην κρίση η οποία εντείνει το φαινόμενο: απαιτούνται κοινωνικές μορφές βοήθειας, ιδίως σε οικογένειες με προβλήματα επιβίωσης, απαιτείται συνεχής ψυχολογική υποστήριξη στους θύτες και στα θύματα. Ολα αυτά όμως πώς θα καταστούν δυνατά όταν υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις προσωπικού όπως είναι οι ψυχολόγοι;».
Η ομαδική βία κερδίζει έδαφος
Ο κ. Γρηγόρης Μιχάλης,ο οποίος αντιμετωπίζει περιστατικά σχολικού εκφοβισμού λόγω της θέσης του ως υπευθύνου του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στον Νομό Ιωαννίνων (υπάρχει ένας τέτοιος σύμβουλος ψυχικής υγείας σε κάθε νομό της χώρας), αναφέρει ότι με βάση τα αιτήματα για bullying που δέχεται υπάρχει πράγματι πρόβλημα με τον εκφοβισμό στα ελληνικά σχολεία. Και εκείνος σημειώνει από την πλευρά του ότι «παρατηρείται ένταση του φαινομένου με την κρίση, καθώς οι αυξανόμενες δυσκολίες στην οικογένεια αντικατοπτρίζονται στο παιδί. Μάλιστα το τελευταίο διάστημα καταγράφονται και περιστατικά ομαδικής βίας. Δημιουργούνται ομάδες - κυρίως στις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου ως και τη Β' Λυκείου - που στοχοποιούν άτομα και διαπράττουν βίαιες πράξεις εναντίον τους». Ο κ. Μιχάλης, από την επαφή του με το bullying, «χαρτογραφεί» τη συμπεριφορά των θυμάτων αλλά και του περίγυρου: «Τα θύματα αργούν να μιλήσουν στους γονείς για το πρόβλημα, αλλά όταν τελικώς μιλήσουν τόσο σε αυτούς όσο και σ' εμάς είναι ασυγκράτητα, κραυγάζουν για βοήθεια. Οι γονείς των θυτών πάλι συχνά δεν δέχονται το πρόβλημα, ενώ οι γονείς των θυμάτων πράττουν και εκείνοι λάθη, καθώς λένε στο παιδί τους να εκδικηθεί και εκείνο τον θύτη. Κάτι τέτοιο όμως δεν έχει αποτέλεσμα. Χρειάζεται λοιπόν εκπαίδευση για το bullying τόσο στα παιδιά, και μάλιστα από το Δημοτικό, όσο και στους γονείς».
Αυτή τη στιγμή οι δράσεις εντός του σχολείου είναι κυρίως κατασταλτικές, αφού δεν υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση εξ απαλών ονύχων, μας πληροφορεί ο κ. Μιχάλης. «Μετά την αναφορά για τέτοια περιστατικά γίνονται παρεμβάσεις όπως η ψυχολογική υποστήριξη του θύματος αλλά και ο σχεδιασμός πρωτοβουλιών όπως η ευαισθητοποίηση των μαθητών κυρίως μέσω βιωματικών δράσεων: οι μαθητές αναλαμβάνουν να προστατεύσουν τον συμμαθητή τους από τους θύτες, διαδραματίζουν ενεργό ρόλο. Η τεχνική αυτή έχει φανεί ότι αποδίδει, καθώς κάνει το θύμα να νιώθει αποδεκτό από τους συμμαθητές του, ενώ παράλληλα αποτρέπει τους θύτες να συνεχίσουν τον εκφοβισμό. Και βέβαια υπάρχει συνεργασία του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων με τους εκπαιδευτικούς για σωστή καθοδήγηση στην τάξη αλλά και για τη διαχείριση των γονέων θυτών και θυμάτων».
Το θέμα βέβαια είναι να φθάσει εκείνη η ημέρα κατά την οποία η καταστολή δεν θα χρειάζεται, αφού το bullying θα έχει «σβηστεί» από τον σχολικό πίνακα. Διαφορετικά θα συνεχίσει να... σβήνεται το μέλλον αθώων παιδιών.
Γραμμές βοήθειας απέναντι στον φόβο
Γραμμή αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς: 11130
Είναι μια γραμμή αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς που θέλουν να μιλήσουν για θέματα που αφορούν τον εκφοβισμό. Η γραμμή λειτουργεί καθημερινά από τις 08.30 ως τις 14.00.
Ευρωπαϊκή Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111
Η ευρωπαϊκή «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111»είναι μια συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμήαποκλειστικά για παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών.Μπορεί να τηλεφωνήσει ανώνυμα οποιοδήποτε παιδί νιώθει την ανάγκη βοήθειας, υποστήριξης ή συμβουλής σε θέματα ψυχικής υγείας, για οτιδήποτε μπορεί να το απασχολεί, χωρίς κόστος, από κινητό ή σταθερό τηλέφωνο.
«Γραμμή-Σύνδεσμος 801 801 1177» για την ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων
Η γραμμή απευθύνεται αποκλειστικά σε γονείς και ενηλίκους που θέλουν να μιλήσουν για κάποιο θέμα ψυχικής υγείας που τους απασχολεί σε σχέση με ένα παιδί ή έναν έφηβο. Λειτουργεί από Δευτέρα ως και Παρασκευή από τις 09.30 ως τις 20.30 και Σάββατο από τις 09.30 ως τις 14.00.
Β' Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»
Γραμμή χωρίς χρέωση: 8001180015
Σελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τους εφήβους
Σελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για την πρόληψη της αυτοκτονικότητας στους νέους
http://helpsuicide.wordpress.com/
Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS: 1056
Σε αυτή την τηλεφωνική γραμμή του Χαμόγελου του Παιδιού ο καθένας μπορεί να τηλεφωνήσει δωρεάν και ανώνυμα. Η γραμμή που λειτουργεί όλο το 24ωρο είναι στελεχωμένη με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους οι οποίοι προσφέρουν τηλεφωνική υποστήριξη για τη διαχείριση φαινομένων όπως ο σχολικός εκφοβισμός.
Τεντωμένες «κεραίες» οι γονείς
Τις περισσότερες φορές τα θύματα του εκφοβισμού σιωπούν καθώς φοβούνται, ντρέπονται, νιώθουν ότι φταίνε, αλλά συγχρόνως στο μυαλό τους κλωθογυρίζει ότι θα απογοητεύσουν τους γονείς τους με την «αδυναμία» τους. Για τον λόγο αυτόν οι γονείς πρέπει να είναι άκρως προσεκτικοί ώστε να «διαγνώσουν» εγκαίρως το πρόβλημα.
Είναι απολύτως απαραίτητη η επικοινωνία με τον δάσκαλο ή τους καθηγητές του παιδιού.
Πηγή: Το Χαμόγελο του Παιδιού
Στον Στρατό, ο διαδικτυακός εθισµός εµφανίζει στενή συσχέτιση µε το σωµατικό βάρος, τις φοβίες και την κατάχρηση αλκοόλ και ψυχοδραστικών ουσιών. Δημοσιευμένο στον ελεύθερο τύπο.
Ούτε ο ελληνικός Στρατός δεν κατάφερε να µείνει αλώβητος από τη διεθνώς καταγεγραµµένη εµµονή των νέων µε τα social media. Σύµφωνα µε µια νέα µελέτη που δηµοσιεύει αποκλειστικά ο «Ε.Τ.» µε αφορµή τον εορτασµό της Ηµέρας Ασφαλούς ∆ιαδικτύου, επτά στους δέκα Ελληνες φαντάρους και στρατιωτικούς αποδεικνύονται «κολληµένοι» µε το facebook και συναγωνίζονται στο e-κόλληµα τα σχολιαρόπαιδα.
Η έρευνα που πραγµατοποίησε η Μονάδα Εφηβικής Υγείας του Νοσοκοµείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» χαρτογραφεί την εντυπωσιακή εξάπλωση της χρήσης του ∆ιαδικτύου σε όσους φορούν το χακί, ενώ παράλληλα εντοπίζει και τα πρώτα σηµάδια e-εξάρτησης στα στρατευµένα νιάτα.
Σύµφωνα µε τα ευρήµατα που συγκέντρωσαν από το 414 Στρατιωτικό Νοσοκοµείο Αθηνών η Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» κ. Αρτεµις Τσίτσικα, ο ψυχίατρος κ. Ορέστης Γιωτάκος, διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του 414 Στρατιωτικού Νοσοκοµείου, και ο ψυχολόγος κ. Γεώργιος Τσουβέλας, το 65,8% των στρατιωτικών και των στελεχών του Στρατού χρησιµοποιεί το ∆ιαδίκτυο για να συνδεθεί µε τα social media, το 36,6% για να κάνει νέες γνωριµίες, το 86,5% για να επικοινωνήσει µε φίλους και το 92% για να ενηµερωθεί για το τι τρέχει στην επικαιρότητα.
Εθισµένοι στον τζόγο
Πιο ανησυχητικό ωστόσο είναι το εύρηµα ότι το 11,5% των φαντάρων και στρατιωτικών είναι εθισµένο στο διαδικτυακό τζόγο, ενώ ένα άλλο σηµαντικό ποσοστό της τάξης του 7,1% έχει προσπαθήσει να σταµατήσει τα e-τυχερά παιχνίδια. Επίσης, ανησυχίες γεννά η διαπίστωση ότι το 6% του στρατιωτικού προσωπικού εµφανίζει ήδη τα πρώτα συµπτώµατα διαδικτυακού εθισµού. Οπως εξηγεί η κ. Αρτεµις Τσίτσικα: «Στον Στρατό, ο διαδικτυακός εθισµός εµφανίζει στενή συσχέτιση µε το σωµατικό βάρος, τις φοβίες, την κατάχρηση αλκοόλ και ψυχοδραστικών ουσιών και τον αυτοκτονικό ιδεασµό. Επίσης συνδέεται µε το χρόνο χρήσης του ∆ιαδικτύου και µε συγκεκριµένες e-συµπεριφορές, όπως η χρήση του ∆ιαδικτύου για γνωριµία µε νέα πρόσωπα, η εµπλοκή σε ιστοσελίδες σεξουαλικού περιεχοµένου και η εµπλοκή µε online παιχνίδια».Η e-εξάρτηση εξυφαίνει το δίχτυ της και στα ελληνικά σχολεία, κάνοντας γονείς και εκπαιδευτικούς να χάνουν τον ύπνο τους.
Ασφάλεια στο ∆ιαδίκτυο
Την τεράστια διάδοση του σύγχρο νου αυτού φαινοµένου των καιρών επιβεβαιώνει ο απολογισµός της ΜΕΥ για το 2013, σύµφωνα µε τον οποίο: Η µονάδα δέχτηκε µηνιαίως 600 επισκέψεις παιδιών/εφήβων µε τις οικογένειές τους, ενώ από την αρχή της λειτουργίας της έχει δεχτεί πάνω από 30.000 επισκέψεις και το 80% των αιτηµάτων αφορούσαν θέµατα ασφάλειας στο ∆ιαδίκτυο.
Παράλληλα, η γραµµή βοήθειας υποΣΤΗΡΙΖΩ 8001180015 δέχτηκε 2.000 κλήσεις και 500 e-mail κατά το περσινό έτος, ενώ από την αρχή της λειτουργίας της έχει δεχτεί πάνω από 7.000 κλήσεις, µε πρώτο αίτηµα τη διαδικτυακή εξάρτηση και δεύτερο αίτηµα το σχολικό και διαδικτυακό εκφοβισµό. Το µέγεθος του προβλήµατος αποτυπώνεται και στις αγωνιώδεις µαρτυρίες των ατόµων που επισκέπτονται τη Μονάδα ζητώντας συµβουλές από τους ειδικούς. Οπως επισηµαίνει η µητέρα µιας 13χρονης έφηβης: «Η κόρη µου άνοιξε λογαριασµό στο facebook. Είχαν οι συµµαθητές της και δεν µπόρεσα να της το αρνηθώ. Τώρα όµως η ζωή της είναι µόνο το facebook. Είναι συνδεδεµένη σχεδόν όλη µέρα, διαβάζει και το έχει ανοιχτό µη τυχόν και “χάσει” κάποια ειδοποίηση. Οι βαθµοί της έχουν πέσει πολύ, το µόνο που τη νοιάζει είναι το προφίλ της και γι’ αυτό βγάζει συνεχώς φωτογραφίες µε το κινητό της και τις ανεβάζει. Ακόµα και τη νύχτα κοιµάται αγκαλιά µε το κινητό της!».
Αλλά και ένας µαθητής που ανη συχεί για τον «κολλητό» του καταθέτει τη µαρτυρία του: «Ο καλύτερός µου φίλος έχει αλλάξει. Ασχολείται συνέχεια µε τον υπολογιστή και δεν βγαίνει έξω. Σε ένα διάλειµµα τον ρώτησα τι συνέβαινε και µου απάντησε ότι έχει “κολλήσει” µε το πόκερ σε ένα site και είναι σίγουρος ότι θα κερδίσει χρήµατα! ∆εν ξέρω τι να κάνω για να τον βοηθήσω».
Άρτεμις Κ. Τσίτσικα
«Δεν έχω δύναμη, δεν έχω θέληση, δεν έχω φιλοδοξία να κατακτήσω κανέναν πλέον, πέρα από τον ιδιόμορφο εαυτό μου. Μόνο αυτόν». Αντιγράφω το εξομολογητικό post ενός «φίλου» στο Facebook (ας μου το συγχωρέσει, αλλά τα όρια μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου είναι πλέον επαισχύντως θολά) διότι συνοψίζει, θεωρώ, αριστοτεχνικά τον νέο εξατομικευμένο κόσμο που αναφύεται ιλιγγιωδώς μέσα από τη νέα «έξυπνη» τεχνολογία. Στην εποχή της «διαρκούς διασύνδεσης» (σύμφωνα με την εταιρεία eMarketeer, εν έτει 2014 ο μέσος Αμερικανός αφιερώνει κάθε ημέρα 5 ώρες και 46 λεπτά μπροστά σε μια οθόνη ψηφιακού μέσου, ήτοι 35 λεπτά περισσότερα από όσα σπαταλούσε το 2013) είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι «η τεχνολογία απελευθερώνει». Με τα τεχνολογικά «προσθετικά μέλη του» (π.χ., τα νέα «γυαλιά» της Google που έχουν έναν μικρό υπολογιστή και μια οθόνη τοποθετημένα στον βραχίονα του σκελετού τους), ο «καλωδιωμένος» άνθρωπος μοιάζει πλέον να ενδυναμώνεται εις βάρος ομάδων, θεσμών, ακόμη και «παρωχημένων» πολιτικών συστημάτων. «Η πολιτική ή η τεχνολογία θα σώσει τον κόσμο;» ρωτούσε τον περασμένο Μάιο ο τίτλος άρθρου του Ντέιβιντ Ράνσιμαν στον βρετανικό «Guardian».
Ισορροπία και αυτονομία
Τελικά ποιος είναι αυτός ο ταχύτατα αναδυόμενος «networked individual»; «Είναι ένα διαδικτυακά μεταλλαγμένο άτομο!» απαντά η Ζιζή Παπαχαρίση, καθηγήτρια και πρόεδρος της Σχολής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, συγγραφέας του βιβλίου «A Networked Self: Identity, Community, and Culture on Social Network Sites» (εκδόσεις Taylor & Francis): «Αστειεύομαι, αλλά όχι και τόσο. Κοιτάξτε, η ανάγκη κοινωνικής δικτύωσης υπήρχε και θα υπάρχει πάντα. Η κοινωνική δραστηριότητα (προσοχή, όχι η κοινωνικότητα) συντηρεί και τονώνει το άτομο. Χρειάζεται βέβαια και δραστηριότητα και αδράνεια στην καθημερινότητά του. Η κοινωνική δικτύωση παρέχει και τα δύο: συνδέει με κοινωνικά σύνολα, δραστηριότητες ή άτομα αλλά και αποσυνδέει, αν το θέλουμε, από κάποια άλλα. Ολα αυτά ήταν, είναι και θα είναι κομμάτι της κοινωνικής καθημερινότητας του ατόμου. Αυτό που αλλάζει είναι τα μέσα, οι τρόποι, οι χώροι δικτύωσης και μαζί αναγκαστικά αλλάζουν σιγά-σιγά και κάποιες συνήθειες. Η ανάγκη δικτύωσης παραμένει: ο άνθρωπος ισορροπεί και αυτονομείται μέσα από τις σχέσεις του με άλλους. Αυτό δεν είναι κάτι που αλλάζει, είναι κάτι που μας καθορίζει».
Ο Ρωμαίος του 21ου αιώνα
Οι νέοι του 21ου αιώνα (η «Generation Net») είναι εκείνοι που πρωτίστως θέλγονται από αυτόν τον θαυμαστό εξατομικευμένο κόσμο. «Θυμάστε την κραυγή της Ιουλιέτας στη σκηνή του μπαλκονιού: "Ρωμαίο, Ρωμαίο! Γιατί να 'σαι Ρωμαίος;» γράφουν σε άρθρο τους με τίτλο «Αν ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα είχαν κινητά τηλέφωνα» ο Μπάρι Γουέλμαν, διευθυντής του Netlab στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, και ο Λι Ρέινι, επικεφαλής του Pew Internet & American Life Project στις ΗΠΑ, εμπνευστές το 2012 του όρου «networked individualism» («δικτυωμένη ατομικότητα»). «Η κραυγή αυτή είναι ο προάγγελος της "δικτυωμένης ατομικότητας" καθώς η Ιουλιέτα διερωτάται γιατί ο Ρωμαίος, ένας Μοντέγος, υπερβαίνει τα "όρια" της κλειστής ομάδας για να ερωτοτροπήσει με κάποια από την οικογένεια των Καπουλέτων». Δυστυχώς οι δύο σαιξπηρικοί εραστές επιθυμούν την υπέρβαση αλλά δεν διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα. Αν όμως είχαν ζήσει, λένε οι Γουέλμαν - Ρέινι, στη σημερινή εποχή της «τριπλής επανάστασης» (Ιnternet, smartphones, μέσα κοινωνικής δικτύωσης), αν είχαν προλάβει αυτή τη φρενήρη μετάβαση από την «ομαδική» επικοινωνία (με επίκεντρο το σπίτι) στην εξατομικευμένη επικοινωνία (με βασική μονάδα «συνδεσιμότητας» το άτομο), δεν θα χρειαζόταν να κυνηγιούνται αλλόφρονες στους δρόμους και στους κήπους της Βερόνας.
Αν, π.χ., ο Ρωμαίος διέθετε ένα iPhone 5s (αυτό με τον αισθητήρα αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων), δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να πηδήξει τη μεσαιωνική μάντρα «με τ' αλαφριά φτερά του Ερωτα», η Ιουλιέτα θα ήταν διαρκώς προσβάσιμη για εκείνον, τα όρια του «απαγορευμένου» σπιτιού της διαπερατά, κανείς δεν θα μπορούσε να τους κρυφακούσει από το ντούμπλεξ. Οσο για εκείνη, θα είχε αναμφίβολα βάλει τον αγαπημένο της στις «ταχείες κλήσεις», θα του έγραφε σε SMS «Ελα, νύχτα! Ελα Ρωμαίο! Ελα, ημέρα μου, στη νύχτα!», θα γνώριζε πιθανότατα την εφαρμογή tryst.com (που σου προτείνει τοποθεσίες για ερωτικά ραντεβού), θα τον αγαπούσε μακριά από την ασφυκτική επιτήρηση της οικογένειάς της (εκτός βέβαια αν Καπουλέτοι και Μοντέγοι είχαν στα smartphones τους κάποια διαβολική εφαρμογή εντοπισμού). Οι Γουέλμαν - Ρέινι είναι σαφείς: «Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα θα είχαν χρησιμοποιήσει τα κινητά τους τηλέφωνα - και θα τα είχαν αγαπήσει σχεδόν όσο αγαπούσαν και ο ένας τον άλλον. Με τα κινητά η πορεία του αληθινού τους έρωτα θα ήταν περισσότερο "δικτυωμένη" και θα είχε πιθανότατα πιο αίσια έκβαση».
«Τα παιδιά σήμερα γεννιούνται μέσα σε αυτόν τον κόσμο, είναι, όπως λέμε, "αυτόχθονες"»τονίζει η Αρτεμις Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής,
Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ &
Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας,
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ),
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας». «Εμείς, αντιθέτως, ως "μετανάστες", κάνουμε αγώνα για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε. Για τους νέους είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Οπως υπάρχει ο δείκτης ευφυΐας ή ο δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης, έτσι υπάρχει σήμερα ο δείκτης ψηφιακής νοημοσύνης. Χωρίς αυτόν δεν μπορείς πλέον να επιβιώσεις στον σύγχρονο κόσμο, δεν μπορείς να σπουδάσεις, να βρεις οποιαδήποτε δουλειά κ.ο.κ. Είναι ουτοπικό, π.χ., να θέλουμε να απαγορεύσουμε σε έναν έφηβο να ανοίγει τον υπολογιστή ή να "σερφάρει" στο Ιnternet, όπως κάνουν σήμερα κάποιοι, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας, γονείς. Είναι σαν να του δημιουργούμε ένα είδος αναπηρίας».
Ελευθερίες και παρενέργειες
Ο «networked individual» αναπτύσσει εξατομικευμένες δεξιότητες που του επιτρέπουν να πλοηγηθεί και να επιβιώσει στο κατακερματισμένο ψηφιακό σύμπαν. «Αν το θελήσω μπορώ να ζήσω για μέρες χωρίς να κουνηθώ από το κρεβάτι μου» λέει 25χρονος εκπρόσωπος της εγχώριας «Generation Net» που σήμερα εργάζεται σε εταιρεία consulting στο Λονδίνο. «Μπορώ να δουλέψω, να επικοινωνήσω, να ακούσω μουσική στη δωρεάν πλατφόρμα Spotify, να παίξω "Candy Crush", να ενημερωθώ, να βρω στο LinkedIn θέσεις εργασίας που μου προτείνουν διάφοροι recruiters, να κάνω καινούργιες γνωριμίες, στην Αγγλία τα dating sites δεν συνιστούν πλέον ταμπού, ακόμη και να κάτσω να κρυφακούσω τα κυνικά ή γελοία σχόλια που γίνονται στο ασανσέρ της Goldman Sachs (σ.σ.: μέσω του "GS Elevator Gossip" στο Τwitter). Από το iPhone μου μπορώ να κάνω και να διαχειριστώ σχεδόν τα πάντα. Μπορώ να καλέσω ταξί (υβριδικό και πολύ φθηνό), να βρω και να κλείσω τα πιο φθηνά αεροπορικά εισιτήρια, να ελέγξω τον τραπεζικό λογαριασμό μου, να βρω καθαρίστρια για το σπίτι, να δω πόσο χρόνο ακριβώς χρειάζομαι να πάω στο τάδε μέρος ή ποια γραμμή του μετρό είναι σήμερα κλειστή».
Παντοδύναμες εφαρμογές
Αυτή την αίσθηση αυτάρκειας (και την ψευδαίσθηση παντοδυναμίας) επιτείνουν οι εξατομικευμένες apps (εφαρμογές) που έχουν ξεπεράσει πλέον το ένα εκατομμύριο και προσδοκούν, όπως έγραφε πρόσφατα ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Χ. Φρίντμαν στο άρθρο του «The Perfected Self» στο αμερικανικό «Atlantic», να οικοδομήσουν μια νέα, εξωραϊσμένη, βερσιόν του εαυτού μας. Σύμφωνα με τον Φρίντμαν, η συμπεριφορά μας μπορεί σταδιακά να διαμορφωθεί μέσω της τεχνολογίας, α λα Μπάροουζ Φρέντερικ Σκίνερ (ο εκ των θεμελιωτών της συντελεστικής μάθησης αμερικανός ψυχολόγος), δηλαδή με θετικές και αρνητικές ενισχύσεις από «έξυπνα» πίξελ που σε «συνδέουν» και σε χειραγωγούν ανελέητα. Τίποτα δεν μπορεί να τους διαφύγει: ούτε η υγεία («mHealth» είναι η τελευταία λέξη της μόδας στα κινητά τηλέφωνα) ούτε η θρησκευτική πίστη (η εφαρμογή «iPray» σου στέλνει κάθε ημέρα μια καινούργια χριστιανική προσευχή) ούτε αυτός ο ίδιος ο θάνατος (ποιος μπορεί να ξεχάσει το πρόσφατο εξώφυλλο του αμερικανικού «Time»: «Can Google solve death?»). Μπαίνω στον πειρασμό να αναφέρω μερικές απο τις πλέον εξωφρενικές apps τελευταίας εσοδείας: η «Habit Maker, Habit Breaker» (για εκείνους που θέλουν να παγιώσουν μια «υγιή» ή να εξοστρακίσουν μια «κακή» συνήθειά τους), η «Hula» (σου επιτρέπει να υποβληθείς στις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις για σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και να συντάξεις ένα προσωπικό ιατρικό ιστορικό) και το «Haircuster» (σου επιτρέπει να «τσεκάρεις» την υγρασία, τη θερμοκρασία κ.ο.κ. για να επιλέξεις το πρέπον styling για τα μαλλιά σου).
Σημειωτέον ότι αυτή η εξατομικευμένη «παντοδυναμία» (συνοδευόμενη και από την «άμεση ικανοποίηση» που παρέχει η νέα τεχνολογία) αναμένεται να ενισχυθεί από το επόμενο παλιρροϊκό κύμα «έξυπνων σπιτιών». Η Apple (με την Google να ακολουθεί κατά πόδας) αποκάλυψε ήδη από τις αρχές Ιουνίου την πλατφόρμα «Ηomekit» που θα είναι ενσωματωμένη στην επόμενη έκδοση του λειτουργικού για τα iPhone και iPad και θα μετατρέπει τα smartphones και τις ταμπλέτες σε τηλεχειριστήρια για οποιοδήποτε οικιακό σύστημα αυτοματισμού (π.χ., προτού φτάσω σπίτι «ανάβω» το aircondition για να βρω το σαλόνι δροσερό). «Η νέα τεχνολογία κάνει πρωτίστως facilitation, "διευκολύνει" δηλαδή την καθημερινότητά μας» τονίζει η κυρία Τσίτσικα από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας. «Το πρόβλημα ξεκινάει όταν παρέχει ψυχοκοινωνική "ενδυνάμωση" (empowerment), όταν δηλαδή έρχεται να αναπληρώσει κάποιο δικό μας κενό».
Μπορούμε το multitasking;
Ειδική μνεία οφείλεται στο φαινόμενο του multitasking (η «διαχείριση πολλαπλών πράξεων»), μία ακόμη δεξιότητα που ανέδειξε ο νέος, εξατομικευμένος κόσμος: «Το πρόβλημα όμως είναι ότι τείνουμε να υπερεκτιμούμε την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε πολλαπλές πράξεις ή απαιτήσεις» υπογραμμίζει η αεροπορική ψυχολόγος (aviation psychologist), επιστημονική συνεργάτις της NASA και συγγραφέας του βιβλίου «The Multitasking Myth» (εκδόσεις Ashgate) Loukia D. Loukopoulos. «Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, δεν είμαστε δεινοί multitaskers. Σύμφωνοι, υπάρχουν δραστηριότητες στις οποίες μπορούμε να αντεπεξέλθουμε ταυτόχρονα (π.χ., το να περπατάς και να μασάς τσίχλα), όμως η δυνατότητά μας να επιδοθούμε σε δύο νοητικές δραστηριότητες παράλληλα είναι εξαιρετικά περιορισμένη και σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τη νοητική προσπάθεια που απαιτείται.
Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν π.χ. ότι ακόμη και οι πεζοί, ακριβώς όπως και οι οδηγοί, παρουσιάζουν μειωμένη επίγνωση του τι συμβαίνει γύρω τους, διάσπαση προσοχής και επικίνδυνη συμπεριφορά που μπορεί να οδηγήσει σε δυστυχήματα, όταν περπατούν και ταυτόχρονα μιλούν στο κινητό ή στέλνουν γραπτά μηνύματα. Σύμφωνα, π.χ., με έρευνα του Πανεπιστημίου της Πολιτείας του Οχάιο, οι τραυματισμοί πεζών από τη χρήση κινητών διπλασιάστηκαν μεταξύ 2005 και 2010».
Φαίνεται ότι και στον θαυμαστό, εξατομικευμένο κόσμο ο «δικτυωμένος άνθρωπος» καλείται να κρατήσει τα ηνία: «Tον εαυτό μας τον αναδεικνύουμε και τον περιoρίζουμε οι ίδιοι με τους χειρισμούς μας» αποφαίνεται η κυρία Παπαχαρίση. «Και όχι, η τεχνολογία από μόνη της δεν αποτελεί νέα πολιτική. Το άτομο δημιουργεί και χρησιμοποιεί την τεχνολογία, το άτομο της δίνει κάποιο νόημα. Ελπίζω όμως ότι η τεχνολογία μπορεί να μας βοηθήσει να σκεφτούμε αλλιώς. Να αισθανθούμε πιο πολίτες. Και ίσως έτσι να οδηγήσουμε τους εαυτούς μας σε μια βελτιωμένη μορφή δημοκρατίας».
Κατάλοιπα... αναλογικού κόσμου
Παλιές παθολογίες στα καινούργια μέσα
Ο «δικτυωμένος» άνθρωπος έχει πράγματι να αντεπεξέλθει σε πολλά. Κάποια εξ αυτών, κατάλοιπα του παλιού αναλογικού κόσμου. Οπως γράφει ο μηχανικός πληροφορικής Ζαν-Πολ Ντελαέ, «ζούμε σε μια εποχή μετάλλαξης της απλής πλήξης σε πολλαπλή». Οι περισσότεροι ειδικοί όμως αντιστέκονται σθεναρά στις αυξανόμενες τάσεις δαιμονοποίησης αυτής της «δικτυωμένης» ατομικότητας. «Αλλο εξατομίκευση, άλλο απομόνωση» τονίζει η κυρία Παπαχαρίση, καθηγήτρια και πρόεδρος της Σχολής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο.
«Η "κλασική" φοβία ότι καθώς δικτυωνόμαστε διαδικτυακά απομονωνόμαστε προσωπικά πολύ απλά δεν ισχύει. Αντιθέτως, τα μέσα αυτά μας παρέχουν περισσότερες δυνατότητες για συντροφικότητα, χαλάρωση, διασκέδαση και συχνά μεγαλύτερη ευελιξία στις καθημερινές μας ρουτίνες. Αυτό που με ενοχλεί όμως είναι όταν παρατηρώ ότι οι υπάρχουσες παθολογίες μετακομίζουν σε αυτά τα καινούργια μέσα - και αυτό γιατί ο κόσμος γυρνά σε αυτά τα μέσα για να επαναπροσδιορίσει, να επανεφεύρει και να βελτιώσει τις καθημερινές του ρουτίνες, όχι για να τις επαναλάβει».
Κάποιο παράδειγμα μιας τέτοιας παραδοσιακής παθολογίας που έχει μεταναστεύσει οnline; «Εγώ γενικά προβληματίζομαι με τα παντός τύπου dating sites, από match.com ως Tinder. Ενώ μου αρέσει η επικοινωνία που αναπτύσσεται σε αυτά, με ενοχλεί ο σεξισμός που συχνά συναντάται, το ότι συχνά αναπαράγουν έναν κανόνα, μια φόρμουλα και μια υποχρέωση για συμβατικές κοινωνικές σχέσεις που συχνά καταπιέζουν τα άτομα εκτός των μέσων και εντός αυτών. Τα καινούργια μέσα θα πρέπει να δημιουργούν καινούργιες προοπτικές αυτονόμησης και σχέσεων, όχι να ανακυκλώνουν κουρασμένους κοινωνικούς θεσμούς και στερεότυπα».
Διάσπαση προσοχής
Κοινωνία που δεν μπορεί να εστιάσει
Δεν χρειάζεται να είσαι νευροβιολόγος ή media savvy (όπως έχουν βαπτιστεί οι δεινοί χρήστες των νέων μέσων) για να αντιληφθείς τις πρώτες παρενέργειες αυτής της νέας «καλωδιωμένης ατομικότητας». «Φεύγουμε πλέον από την εποχή των μαζικών μέσων και πάμε στην εποχή της εξατομικευμένης μαζικής επικοινωνίας, δηλαδή καταναλώνουμε μαζικά αλλά σε εξατομικευμένο επίπεδο. Μόνο που στην εποχή αυτής της σύγκλισης το κοινό κατακερματίζεται» λέει ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Μια βασική συνέπεια αυτού του κατακερματισμού είναι η διάσπαση της προσοχής. «Δεν γνωρίζω πλέον αν προσέχουμε το περιεχόμενο που καταναλώνουμε» υπογραμμίζει ο κ. Παπαθανασόπουλος. «Πέρυσι έδωσα μια διάλεξη στην Αγγλία σε περίπου 100 φοιτητές. Διαπίστωσα ότι οι μισοί έγραφαν σε λάπτοπ ή σε ταμπλέτες και άλλοι τραβούσαν με το κινητό φωτογραφίες τα σλάιντς που τους έδειχνα. Ηταν τόσο πρωτόγνωρη αυτή η εικόνα - στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμη φθάσει σε αυτό το σημείο - που ένιωσα πλέον ότι και η δική μου προσοχή είχε αποσπαστεί. Η διάσπαση επιταχύνεται από το Διαδίκτυο. Γράφεις, π.χ., ένα κείμενο και ταυτόχρονα μπαίνεις στο browser, ελέγχεις τα mail σου, κάνεις status update στη σελίδα σου στο Facebook, στέλνεις tweets... Είναι σωρευτικές οι επιδράσεις από αυτή τη μακροπρόθεσμη έκθεσή μας. Οδηγούμαστε σταδιακά σε μια κοινωνία που δεν μπορεί να εστιάσει».
Σε αυτό βέβαια προστίθεται, τονίζει ο κ. Παπαθανασόπουλος, «και το ότι ο χρόνος υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών είναι πολύ μικρός σε σχέση με το παρελθόν, με αποτέλεσμα η διείσδυση στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να είναι πολύ ταχύτερη, ενώ έχει ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος "digestion" ("χώνεψης") αυτής της νέας τεχνολογίας, που "τρέχει" πλέον με τριπλάσια ταχύτητα έτσι ώστε να μην προλαβαίνεις να την κατηγοριοποιήσεις και να την ταξινομήσεις».
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι μέσα σε μία μόλις δεκαετία η ψηφιακή δίαιτά μας συμπεριέλαβε μεταξύ άλλων: DVD και εγγραφείς DVD, mp3, ευρυζωνικό Ιnternet (στην Ελλάδα από το 2007), Napster και Google, BlackBerry, iPod, ασύρματα δίκτυα, YouTube, smartphones, ταμπλέτες κ.ο.κ.
Πολλοί Έλληνες έχουν αναγκαστεί να γυρίσουν στην πατρική φωλιά.
Τσολιά Μαρία
Τσίτσικα Κ. Άρτεμις
