Κοινωνικά δίκτυα στην εφηβεία

Το κεφάλαιο αυτό απαντά σε κάποια βασικά ερωτήματα σχετικά με την χρήση και τον ρόλο και την ασφάλεια των Κοινωνικών Δικτύων στην εφηβεία.

Τι είναι Κοινωνικά Δίκτυα;

Κοινωνικά δίκτυα - ή αλλιώς ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης- είναι διαδικτυακές κοινότητες που επιτρέπουν κοινωνική αλληλεπίδραση ανάμεσα στους χρήστες τους, μέσω υπολογιστή και σε απευθείας σύνδεση. Τα πρώτα δίκτυα παρουσιαστήκαν πριν μόλις 15 χρόνια, και μέχρι σήμερα έχουν προσελκύσει πάνω από μισό δισεκατομμύριο χρήστες (750 εκ. χρήστες μόνο στο Facebook τον Ιούνιο του 2011) και έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της νεανικής κουλτούρας.

Πόσα παιδιά κάνουν χρήση;

Η κοινωνική δικτύωση έχει διεισδύσει στο εφηβικό κοινωνικό προσκήνιο και έχει γίνει καθημερινή κοινωνική πρακτική. Στοιχεία του 2010 της έρευνας EU Kids Online αποκάλυψαν ότι στην Ευρώπη, το 59% των παιδιών 9-16 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν το δικό τους προφίλ κοινωνικής δικτύωσης.Η δημοτικότητα των δικτύων είναι παρόμοια και την Ελλάδα,όπου η ίδια έρευνα έδειξε ότι54% των παιδιών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, έχουν προφίλ κοινωνικής δικτύωσης.

Χρήση ανά ηλικία και ηλικιακοί περιορισμοί.

Φαίνεται ότι η δημοτικότητα των κοινωνικών δικτύων αυξάνεται με την ηλικία αλλά η προσοχή της κοινής γνώμης έχει επικεντρωθεί στην προεφηβική χρήση των κοινωνικών δικτύων, και στους ηλικιακούς περιορισμούς για την εγγραφή σε αυτά. Κάποιες ιστοσελίδες απαγορεύουν τη χρήση σε παιδιά κάτω των 13 (Facebook, Ηι5), ενώ άλλες επιβάλουν τη γονική συναίνεση (Hyves) ή εφαρμόζουν και μηχανισμούς προστασίας σε χρήστες κάτω των 18. Φαίνεται ότι οι εν λόγω όροι συχνά παραβιάζονται αφού το ένα τέταρτο των παιδιών στην προεφηβική ηλικία 9-11 ετών στην Ευρώπη, και το ήμισυ των παιδιών ηλικίας 11-12 ετών, έχουν δικό τους προφίλ κοινωνικής δικτύωσης. Στην Ελλάδα, το ένα τρίτο των παιδιών 9-12 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν προφίλ στο Facebookδηλώνοντας ψευδώς μεγαλύτερη ηλικία. Πιθανον οι γονείς στην Ελλάδα δεν ελέγχουν επαρκώς τη χρήση του διαδικτύου ή δεν είναι αρκετά ενήμεροι για τους ηλικιακούς περιορισμούς που υπάρχουν.

Μόνο για κορίτσια; Η κοινωνική δικτύωση είναι εξίσου δημοφιλής μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στην Ευρώπη – το 60% των κοριτσιών και το 58% των αγοριών ηλικίας 9-16 ετών έχουν προφίλ.

Facebook: ο Πρωταγωνιστής.

Το Facebook είναι διεθνώς και για όλες τις ηλικίες, το κορυφαίο σε δημοτικότητα κοινωνικό δίκτυο και αποτελεί την πλατφόρμα επιλογής για τα 2/3 των χρηστών κοινωνικών δικτύων. Στην Ελλάδα το Facebook αποτελεί την πλατφόρμα επιλογής για τα μισά παιδιά 9-16 ετών που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και για το 93% των παιδιών που κάνουν χρήση κοινωνικών δικτύων.

Με τι ασχολούνται οι έφηβοι μέσα στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης;

Ηδημοτικότητα της κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με την πολλαπλότητα των λειτουργιών που προσφέρονται. Τα κοινωνικά δίκτυα παρέχουν πολλαπλά επικοινωνιακά μέσα στους χρήστες του, όπως η αποστολή προσωπικών μηνυμάτων, η άμεση συνομιλία, ηδημοσίευση «προτιμήσεων», η ανάρτηση προσκλήσεων σε εκδηλώσεις και παρακολούθηση blogs φίλων. Όπως αναφέρεται και στην κεντρική σελίδα του δημοφιλούς δικτύου, «Το Facebook σας βοηθάει να συνδέεστε και να μοιράζεστε πράγματα με τους ανθρώπους στη ζωή σας».Οι βασικές δραστηριότητες στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσηςείναι η δημιουργία και επεξεργασία του προφίλ,η διαχείριση λίστας «φίλων», ο σχολιασμός και η επικοινωνία.

Τι είναι το Προφίλ, και τι η Ορατότητα του. 

Τα κοινωνικά δίκτυα αναφέρονται και ως δίκτυα προφίλ, επειδή οι χρήστες μπορούν να παρουσιάσουν τις πληροφορίες που θέλουν να μοιραστούν μέσα από το εξατομικευμένο προφίλ. Η επιλογή του περιεχομένουκάθε προφίλ σχετίζεται με τις ατομικές προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντα και τις συνήθειες του χρήστη και αποτελεί την ψηφιακή αντιπροσώπευση του χρήστη- ένα «τρόπο να πεις την ιστορία σου» όπως αναφέρεται και στο Facebook.Η δημιουργία και διατήρηση του ατομικού προφίλ είναι αγαπημένη δραστηριότητα για τους έφηβους και πιθανόν αποτελεί ένα ασφαλές πεδίο πειραματισμού, καθώς η αναπροσαρμογή του προφίλ είναι συνεχής και βασίζεται σε ανατροφοδότηση μέσω σχόλιων-προτιμήσεων των φίλων.Η φωτογραφία του προφίλ είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέσα αυτοπαρουσίασης. Η ορατότητα του κάθε προφίλ αφορά στον καθορισμό του κοινού που «ανοίγει» ο χρήστης το προφίλ του. Ο κάθε χρήστης μπορεί να καθορίσει κάθε φορά το κοινό στο οποίο «ανοίγει» τις δημοσιεύσεις του, διαχειρίζονταν έτσι το απόρρητο των πληροφοριών που δημοσιεύει.. Υπάρχουν 4επιλογές ορατότητας κοινού στο Facebook (βλέπε Πίνακα 4.1).

Πίνακας 4.1. Επιλογές Ορατότητας δημοσιεύσεων – Διαχείρισης απορρήτου

Source: http://www.facebook.com/about/privacy/your-info-on-fb#controlpost

* Για ανήλικους χρήστες

Στην Ελλάδα 37% των παιδιών 9-16 ετών που έχουν προφίλ σε κοινωνικό δίκτυο, το έχουν ρυθμίσει ως «δημόσιο» και το 12% εμφανίζουν τη διεύθυνση του σπιτιού τους ή το τηλέφωνο τους στο προφίλ τους. Σημαντικό είναι οι έφηβοι να διαφυλάσσουν τα προσωπικά τους δεδομένα, περιορίζοντας την ορατότητα του προφίλ τους σε φίλους και μόνο.

Πως γίνονται οι «Φίλοι» και πως γίνεται η Διαχείριση Λίστας;

Τα κοινωνικά δίκτυα συνδέουν τα μέλη τους μέσωδικτύων «φίλων».Ένας χρήστης μπορεί να δημιουργήσειτον κύκλο των «φίλων» του απευθύνοντας ή αποδεχόμενος «αιτήματα φιλίας» σε άλλους χρήστες, ενώ αυτοί με τη σειρά τους τις αποδέχονται ή τις απορρίπτουν. Η διαδικασία αυτή «προσθαφαίρεσης φίλων» ή «διαχείρισης της λίστας φίλων» και είναι μια συνεχής και αγαπημένη ενασχόληση των εφήβων. Το αποτέλεσμα είναι το δίκτυο φίλων, ο απόλυτος αριθμός του οποίου εμφανίζεται δημοσίως σε αντίστοιχο πεδίο του προφίλ. Στην εφηβεία, η απασχόληση με την διεύρυνση και την καταμέτρηση του κύκλου φίλων είναι συνήθης δραστηριότητα. Είναι γενική πεποίθηση ανάμεσα στους νέους ότι ο μεγάλος αριθμός «φίλων» σε ένα προφίλ δείχνει κοινωνική ελκυστικότητα και συνεπώς, είναι ένα δελεαστικό χαρακτηριστικό του προφίλ. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι ο πολύ μεγάλος αριθμός φίλων θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια των ανήλικων διότι κάνει τα προσωπικά τους δεδομένα ορατά σε μεγάλο αριθμό χρηστών και πιθανά και σε πλήθος αγνώστων.Δυστυχώς τα Ελληνόπουλα κατέλαβαν μία από τις «πρώτες θέσεις» στην Ευρώπη όσον αφορά στον αριθμό «φίλων» ανά χρήστη.Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι 20% των Ελλήνων 9-16 ετών δήλωσαν ότι έχουν περισσότερους από 300 «φίλους» και άλλο ένα 18% δήλωσε 100-300 «φίλους».

Είναι τα Κοινωνικά Δίκτυα ένα νέο Πλαίσιο για την Εφηβική Ανάπτυξη; 

Πολλές από τις συμπεριφορές και τις ανησυχίες των σημερινών εφήβων είναιπαρόμοιες με εκείνες των προηγούμενων γενεών, οτρόπος όμως με τον οποίον εκφράζονται και επικοινωνούν οι σημερινοί έφηβοι έχει αλλάξει δραστικά. Η νεολαία πάντα είχε την ανάγκη να συναθροίζεται, να δημιουργεί παρέες και κλίκες. Αυτό που γινόταν στο παρελθόν στη γειτονία ή αργότερα στο εμπορικό κέντρο, τώρα γίνεται διαδικτυακά στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.Τα κοινωνικά δίκτυα συχνά συγκρίνονται με τα στέκια των προηγούμενων γενεών.Οι συγκρούσεις μεταξύ συνομήλικων και οι προβληματικές συμπεριφορές, αντίστοιχα, έχουν μετατοπισθεί στο διαδίκτυο. Κάποια από αυτά τα προβλήματα είναι παλιά – όπως οι περιπτώσεις του εκφοβισμού (bullying) - που απλά μεταφέρθηκαν στο διαδικτυακό περιβάλλον (cyber-bullying). Το διαδίκτυο έχει επανακαθορίσει τους τρόπους και τα μέσα με τα οποίαοι έφηβοι εκφράζουν τιςαναπτυξιακές ανησυχίες τους.Η αποδοχή από τους συνομήλικους, η αυτό-αξιολόγηση του εαυτού και η διαπραγμάτευση της ατομικής ταυτότητας εκφράζονται σ’ ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον – τα κοινωνικά δίκτυα. Τα κοινωνικά δίκτυα έγιναν η νέα πραγματικότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης και το νέο πλαίσιο για την εφηβική ανάπτυξη. 

Τι Ελκύει στα Κοινωνικά Δίκτυα; 

Η έμφυτη ανάγκη επικοινωνίαςτου ατόμου με τους ομοίους του, εκπληρώνεται μέσω της χρήσης των κοινωνικών δικτύων.Τα δίκτυα αυτά μειώνουν τα πρακτικά εμπόδια (κόστος, απόσταση) και τις διαπροσωπικές δυσκολίες (εσωστρέφεια, συστολή, σωματικές δυσμορφίες) διευκολύνοντας έτσι την εκπλήρωση της ανάγκης επικοινωνίας. Η εύκολη πρόσβαση στην επικοινωνία διευκολύνει την εκπλήρωση της ανάγκης αυτής και ενισχύει τη χρήση των δικτύων.Όπως προαναφέρθηκε, ένα άλλο ελκυστικό για τους εφήβους, χαρακτηριστικό των κοινωνικών δικτύων, είναι η δημιουργία προσωπικού προφίλ .Αυτή η, αγαπημένη για τους εφήβους δραστηριότητα, πιθανόν σχετίζεται με την εφηβική ανάγκη διερεύνησης της προσωπικής ταυτότητας. Με την ψηφιακή τους αυτό-παρουσίαση στο προφίλ, οι έφηβοι βρίσκουν μέσο να πειραματιστούν και να εκφράσουν διάφορες πτυχές της ταυτότητας τους. Στα κοινωνικά δίκτυα αυτό γίνεται με τρόπο ευέλικτο και τροποποιήσιμο - βάσει ανατροφοδότησης-σχολιασμού των «φίλων».Τέλος, η απουσία εξουσίας και η έλλειψη γονικού ελέγχου αποτελεί ένα άλλο πολύ ελκυστικό για τους εφήβους χαρακτηριστικό των κοινωνικών δικτύων, και μια ευκαιρία να εξασκηθούν και να εκπληρώσουν την ανάγκη για ανεξαρτησία.

Τι επιπτώσειςέχει η χρήση στη ζωή των εφήβων; 

Οι επιπτώσεις της χρήσης του διαδικτύου, και ιδιαίτερα των κοινωνικών δικτύων, στις κοινωνικές σχέσεις, εξακολουθεί να είναι θέμα διαμάχης. Τα δίκτυα διευκολύνουν την κοινωνικότητα και την κοινωνική προσαρμογή ή την δυσκολεύουν; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο χρόνος που διατίθεται στη διαδικτυακή κοινωνική δικτύωση αποσπάται από τον χρόνο της «δια ζώσης» επικοινωνίας (με φίλους και οικογένεια). Η αντίθετη, και περισσότερο θετική άποψη- υποστηρίζει ότι οι διαδικτυακές επικοινωνίες χρησιμοποιούνται κατά βάση για τη διατήρηση των υφιστάμενων φιλικών σχέσεων, ενισχύοντας έτσι την κοινωνικότητα και την κοινωνική προσαρμογή των χρηστών κοινωνικών δικτύων. Στη βιβλιογραφία υποστηρίζεται ότι η χρήση των κοινωνικών δικτύων διευκολύνει τη σύνδεση με παλιούς φίλους και τη δημιουργία νέων. Με τη χρήση κοινωνικών δικτύων ο χρόνος με τους φίλους (offline) αλλά και η ποιότητα των σχέσεων ενισχύεται.Επίσης, έχει προταθεί ότι η θετική ανατροφοδότηση από άλλους χρήστες ενισχύει την αυτοεκτίμηση των εφήβων ενώ η αρνητική αντίδραση τη μειώνει. Πολλά επιστημονικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι είναι αβάσιμες οι ανησυχίες ότι οι χρήστες κοινωνικών δικτύων έχουν λιγότερα πραγματικά (εκτός διαδικτύου) κοινωνικά δίκτυα, ή ότι εκτίθενται σε λιγότερο ποικίλες εμπειρίες, και προτείνουν ότι η χρήση του Facebook υποστηρίζει την οικειότητα, αντί να την υποσκάπτει.

Συμπεράσματα.

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των σημερινών εφήβων και έχει επαναπροσδιορίσει τις κοινωνικές πρακτικές, τον τρόπο επικοινωνίας και τη δημιουργία σχέσεων. Είναι ένα νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η επικοινωνία τους και η αναπτυξιακή τους πορεία. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι τα κοινωνικά δίκτυα παρέχουν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας των εφήβων αλλά και πεδίο εξάσκησης των κοινωνικών δεξιοτήτων – διευκολύνοντας έτσι δύο θεμελιώδεις στόχους της εφηβικής ανάπτυξης.Η επικοινωνία μέσω διαδικτύου προσφέρει ευκαιρίες στους έφηβους χρηστές του, ενώ συγχρόνως επιφέρει και κάποιους κινδύνους.Στόχος είναι να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους διαφυλάσσοντας καιμεγιστοποιώντας τα οφέλη.Πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η σωστή (τεχνικά) χρήση των κοινωνικών δικτύων, με επίγνωση των δικλίδων ασφαλείας και διαφύλαξης του απορρήτου προσωπικών στοιχείων και των διαδικασιών καταγγελίας, Τέλος, η γονική διαμεσολάβηση είναι σημαντική και θα πρέπει να οριοθετεί τον τρόπο χρήσης των δικτύων, ανάλογα με την κάθε αναπτυξιακή φάση, και τις ατομικές ανάγκες κάθε εφήβου.

Βιβλιογραφία

1. Aquino, C. & McCarthy ,C. (2011). 2010 Europe Digital year in review. comSCORE

2. Livingstone, S., Ólafsson, K., & Staksrud, Ε. (2011) Social Networking, Age and Privacy. EU KIDS Online. Available from: http://www2.lse.ac.uk/media@lse/

research/EUKidsOnline/ShortSNS.pdf(retrieved July 31, 2011).

3. Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A., and Ólafsson,K. (2011) Risks and safety on the internet: Theperspective of European children. Full Findings. LSE, London: EU KIDS Online.

4. Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2007). Online communication and adolescent well-being: testing the stimulation versus the displacement hypothesis. Journal of Computer-Mediated Communication, 12(4).

5. Valkenburg,, P.M., Peter, J., & Schouten, A.P. (2006). Friend networking sites and the relationship to adolescents’ well-being and social self-esteem. Cyberpsychology & Behavior, 9, 585-590.

Ε. Τζαβέλα, Άρτεμις Κ. Τσίτσικα

Έγγραφα

koinonika-diktua-stin-efibeia.doc