Θέματα ασφάλειας του διαδικτύου για παιδιά και εφήβους

Ένας νέος κόσμος επικοινωνίας με πολύχρωμες εικόνες, ήχους, παιχνίδια και γνώσεις ανοίγεται στο διαδίκτυο, το οποίο συναρπάζει παιδιά και εφήβους, αφού με το πάτημα ενός πλήκτρου μια ψηφιακή πραγματικότητα εκτυλίσσεται μπροστά τους. Αυτό το ξεχωριστό τεχνολογικό μέσο αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή εργαλεία στα χέρια μικρών και μεγάλων. Ωστόσο, αυτός ο εικονικός χώροςμε τις απέραντες δυνατότητες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, όταν δεν είναι ασφαλής επιφυλάσσει πολλούς κινδύνους, οι οποίοι συχνά δεν γίνονται αντιληπτοί από ένα παιδί ή έφηβο που ακόμα δεν έχει διαμορφώσει την απαραίτητη κριτική σκέψη προκειμένου να προστατεύσει τον εαυτό του.

Τον Ιούνιο του 2009, το Πανευρωπαϊκό Θεματικό Δίκτυο EU Kids Online δημοσίευσε μια έκθεση που αφορά όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και ανέφερε ότι υπάρχουν πέντε σοβαρά θέματα ασφάλειας του διαδικτύου που αφορούν τους ανήλικους χρήστες : α) η δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών στο Διαδίκτυο, β) η έκθεση σε online πορνογραφικό περιεχόμενο, γ) η έκθεση σε βίαιο και ρατσιστικό περιεχόμενο, δ) η ηλεκτρονική παρενόχληση με επακόλουθο τη λήψη ανεπιθύμητων μηνυμάτων και ε) η συνάντηση με αγνώστους που οι ανήλικοι έχουν γνωρίσει μέσω διαδικτύου.

Επίσης το Σεπτέμβριο του 2009, το Ίδρυμα για την Ελευθερία και την Πρόοδο (Google, Microsoft, Yahoo, Facebook, My Space) στις Η.Π.Α. ανακοίνωσε τα παρακάτω συμπεράσματα:

1. Ανήλικοι έφηβοι μεταξύ 15-17 ετών έχουν περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης.
2. Η οικογένεια και η εκπαίδευση συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στη μείωση των κινδύνων για τους ανήλικους χρήστες που ασχολούνται με το Διαδίκτυο.
3. Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία τεχνική λύση που θα μπορούσε να προστατέψει τα παιδιά και τους εφήβους από τους κινδύνους του Διαδικτύου. 

Ασφάλεια του διαδικτύου και προστασία παιδιού και εφήβου

Όπως ήδη αναφέραμε, σύμφωνα με την έκθεση που δημοσίευσε το Πανευρωπαϊκό Θεματικό Δίκτυο EU Kids Online, η δημοσίευση προσωπικών δεδομένων στο Διαδίκτυο από ανήλικους χρήστες είναι ο πιο σοβαρός κίνδυνος για την ασφάλειά τους, επειδή είναι συνδεδεμένος με τρία σοβαρά ζητήματα, όπως η ηλεκτρονική παρενόχληση (cyber bullying), η σεξουαλική παρενόχληση (grooming) και η ανήλικη πορνογραφία.

α. Διαδικτυακή Παρενόχληση (Cyber Bullying)

Διαδικτυακή παρενόχληση είναι η παρενόχληση μέσω του διαδικτύου ή του κινητού τηλεφώνου. Μπορεί κάποιος να:

• Κοροϊδέψει ένα άτομο σε ένα chat-room. 
• Να αποστείλει αισχρά, προσβλητικά ή απειλητικά μηνύματα μέσω του διαδικτύου. 
• Να στείλει αισχρό υλικό κατά τις συνομιλίες. 
• Να κοροϊδέψει κάποιον με το να φτιάξει ένα ψεύτικο προφίλ με εξευτελιστικές πληροφορίες. 
• Να βάλει προσωπικό υλικό στο διαδίκτυο δίχως την άδεια του άλλου. 
• Να αποκλείσει κάποιον από ομάδα ή διαδικτυακή δραστηριότητα

Η ηλεκτρονική παρενόχληση είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο και αποτελεί πρόβλημα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενημερώσουμε τους εφήβους για τις συνέπειες που μπορεί να έχει στην ψυχολογία των συνανθρώπων μας μια τέτοια πράξη εκφοβισμού, προκειμένου να περιοριστεί το φαινόμενο. Το ανησυχητικό είναι ότι κάποιες φορές τα θύματα της ηλεκτρονικής παρενόχλησης μεταμορφώνονται σε θύτες, γεγονός που επηρεάζει πολύ αρνητικά την ήδη βεβαρημένη ψυχολογία τους.

β. Διαδικτυακή Αποπλάνηση (Grooming) 

Διαδικτυακή αποπλάνηση είναι η κατάσταση κατά την οποία ένας ενήλικας πλησιάζει ένα παιδί ή έφηβο με στόχο να τον εκμεταλλευτεί. Δυστυχώς υπάρχουν πάρα πολλοί παιδόφιλοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο προκειμένου να προσελκύσουν τα θύματά τους. Αν ο παιδόφιλος έρθει σε ερωτική επαφή με έναν ανήλικο, τότε μιλάμε για παιδεραστία. .

Τα πιο συνηθισμένα σημάδια της διαδικτυακής αποπλάνησης είναι:

• Η επίδειξη ενδιαφέροντος για ένα συγκεκριμένο ανήλικο και η επιδίωξη συνάντησης. 
• Η αποστολή πορνογραφικού υλικού σε έφηβο. 
• Η μεταφορά του θέματος μιας συνομιλίας σε σεξουαλικό περιεχόμενο. 
• Η απαίτηση αποστολής προσωπικών φωτογραφιών. 
• Η προσπάθεια απόδοσηςπρονομίων σε έναν έφηβο.

Επομένως από τα παραπάνω κατανοούμε ότι ο πρώτος στόχος στη διαδικτυακή αποπλάνηση είναι να κερδίσει ο ενήλικας την εμπιστοσύνη του εφήβου. Ο ενήλικας που πλησιάζει μπορεί να παρουσιάζεται σαν σημαντικό άτομο και έτσι πιο εύκολα να κερδίσει την φιλία του έφηβου. Ο στόχος αυτών των συναναστροφών είναι βεβαίως να συμφωνηθεί συνάντηση με τον έφηβο ή να αποστείλει ο έφηβος προσωπικές φωτογραφίες ή video.

Χρειάζεται να τονίσουμε ότι το grooming είναι ένα τραυματικό γεγονός στη ζωή του εφήβου λόγω της αποπλάνησης και εκμετάλλευσης από τον groomer. Επίσης δημιουργεί αρνητικά πρότυπα ερωτικών σχέσεων. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει ο έφηβος ότι το grooming είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό παράπτωμα και χρειάζεται άμεση επέμβαση. Το πιο πιθανό είναι ότι θα χρειαστεί η βοήθεια της αστυνομίας, καθώς και η υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειας του ώστε να γίνει η καταγγελία.

Στην Ελλάδα 20% των παιδιών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο προσεγγίζονται κάποια στιγμή από παιδόφιλους. Πιο συγκεκριμένα, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ανακοίνωσε τον Ιούνιο του 2010 ότι έχει καταγράψει πάνω από 3000 παιδόφιλους στην Ελλάδα.

Τα παιδιά θεωρούν ότι μπορούν να προστατευτούν από τους κινδύνους μιας συνάντησης με έναν διαδικτυακό φίλο, αν συνομιλούν με αυτόν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αν έχουν ζητήσει φωτογραφία του με συγκεκριμένα ρούχα, αν χρησιμοποιήσουν web camera, αν συναντηθούν με παρέα φίλων σε πολυσύχναστα μέρη. Δυστυχώς όμως τα παιδιά αγνοούν ότι υπάρχουν ακόμα και συμμορίες παιδόφιλων, όπου ανήλικα παιδιά ως όμηροί τους σερφάρουν για να βρίσκουν νέα θύματα.

Γι’ αυτό είναι σημαντικό τα παιδιά και οι έφηβοι να μην εμπιστεύονται κανέναν άγνωστο στο διαδίκτυο, να μην δίνουν προσωπικά δεδομένα και κυρίως να μην συναντιούνται ποτέ με διαδικτυακούς «φίλους».

Η οικογένεια και το σχολείο πρέπει να ενισχύουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών με πραγματικές επαφές, ώστε τα παιδιά να έχουν φίλους στην πραγματική ζωή και να αναπτύξουν μια ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη που είναι σημαντική για την περαιτέρω υγιή τους ανάπτυξη. Οι πραγματικές φιλίες είναι απαραίτητο να αντικαταστήσουν τους εικονικούς «φίλους» από τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης (όπως facebook, twitter, κ.ά.).

Η ενημέρωση των παιδιών από πολύ μικρή ηλικία είναι η πιο σωστή μέθοδος πρόληψης του φαινομένου της παιδοφιλίας. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη να μάθουν τα παιδιά να αναφέρουν τα φαινόμενα διαδικτυακής αποπλάνησης χωρίς να ντρέπονται και να γνωρίζουν πως να «μπλοκάρουν» τα ίδια τους παιδόφιλους που προσπαθούν να τους προσεγγίσουν. (βλ. κεφ. 6)

γ. Ενήλικη και Ανήλικη Πορνογραφία

Μια άλλη σοβαρή μάστιγα της εποχής μας είναι η πορνογραφία, που δυστυχώς αποτελεί έναν από τους πιο κερδοφόρους επιχειρηματικούς κλάδους παγκοσμίως, αφού αφορά το 30% του τζίρου του διαδικτύου. Φανταστείτε ότι 2.500 νέες ιστοσελίδες με πορνογραφικό περιεχόμενο δημοσιεύονται ανά δευτερόλεπτο σε παγκόσμιο επίπεδο και 2,5 εκατομμύρια ηλεκτρονικά μηνύματα την ημέρα αφορούν πορνογραφικό περιεχόμενο. Μάλιστα 1 στους 3 χρήστες του διαδικτύου έχει εκτεθεί ακουσίως σε πορνογραφία είτε μέσω μηνυμάτων είτε μέσω διαφημίσεων. Είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι η ενήλικη πορνογραφία θεωρείται νόμιμη, σε αντίθεση με την ανήλικη πορνογραφία που θεωρείται ποινικό αδίκημα.

Η Εταιρία Symantec, τον Αύγουστο του 2009, μελέτησε 3,5 εκατομμύρια αναζητήσεις που έκαναν τα παιδιά και οι έφηβοι με τις πιο δημοφιλείς ιστοσελίδες στον παγκόσμιο ιστό και οι λέξεις «sex» και «porn» ήταν στην 4η και 6η θέση αντίστοιχα.

Η Διαδικτυακή Εταιρία Ονοματοδοσίας και Αριθμοδότησης (ICANN), τον Ιούνιο του 2010, ενέκρινε τη δημιουργία ονόματος χώρου ΧΧΧ για ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου. Δυστυχώς αυτό κάνει πιο εύκολη την πρόσβαση σε τέτοιες ιστοσελίδες και μάλιστα χωρίς να προβλέπονται μηχανισμοί αποκλεισμού παιδικής πορνογραφίας.

Γνωρίζουμε ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος στη ζωή του ανθρώπου όπου υπάρχει έντονα και η σεξουαλική αναζήτηση. Στην Ελλάδα, τα θέματα σεξουαλικής αγωγής αποτελούν ακόμα «ταμπού» και αφού οι δύο πρωταρχικοί φορείς αγωγής του παιδιού, δηλαδή η οικογένεια και το σχολείο, δεν ενημερώνουν συστηματικά τον έφηβο για θέματα ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, η περιέργεια του εφήβου τον οδηγεί να αναζητήσει πληροφορίες που σχετίζονται με τη σεξουαλική του ανάπτυξη μέσω του διαδικτύου. Γι’ αυτό στην εποχή μας το διαδίκτυο γίνεται το πρωταρχικό μέσο ενημέρωσης όπου ένας ανήλικος ενημερώνεται για θέματα σεξουαλικού περιεχομένου.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, σε ελληνικό πληθυσμό εφήβων ηλικίας 14-16 ετών:

• 26% χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών σεξουαλικού περιεχομένου.
• 19,5% των εφήβων δήλωσαν χρήση ιστοσελίδων πορνογραφικού περιεχομένου (Ι.Π.Π.)
• 42,5% των εφήβων που επισκέπτονταιΙ.Π.Π. κάνουν συχνή χρήση, δηλαδή πάνω από δύο ώρες καθημερινά.
• Τα αγόρια επισκέπτονται τιςΙ.Π.Π. έντεκα φορές περισσότερο σε σχέση με τα κορίτσια, γεγονός που οφείλεται στο ότι τα κορίτσια προτιμούν τον ερωτικό ρομαντισμό από την προνογραφία.
• Οι έφηβοι που κάνουν χρήση Ι.Π.Π. έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν προβλήματα συμπεριφοράς και διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα κοινωνικοποίησης. 

Γενικότερα έχει παρατηρηθεί ότι η έντονη έκθεση σε σεξουαλικό περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει σε μίμηση του προνογραφικού οπτικού ερεθίσματος και στη συνέχεια σε κατάσταση υπερερωτισμού. Επίσης η χρήση Ι.Π.Π. από τους εφήβους είναι δυνατόν να οδηγήσει σε πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα, ενώ η συχνή χρήσηΙ.Π.Π. περιλαμβάνεται στους παράγοντες που προκαλούν «εθιστική» συμπεριφορά.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρξουν συγκεκριμένα μέτρα από τους φορείς που ασχολούνται με την προστασία του παιδιού προκειμένου να περιοριστεί η έκθεση ανηλίκων σε πορνογραφικό υλικό. Επίσης, χρειάζεται να ενημερωθούν από τους ειδικούς και από τα Μ.Μ.Ε. τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς για τις βλαβερές συνέπειες που έχει για την υγιή σεξουαλική ανάπτυξη του εφήβου η συνεχής έκθεση σε Ι.Π.Π.

Σίγουρα ένα μέτρο προστασίας που μπορούν να εφαρμόσουν και οι ίδιοι οι γονείς είναι τα φίλτρα προστασίας που θα εγκαταστήσουν στον Η/Υ τους. Είναι απαραίτητο να συζητήσουν με τα παιδιά τους για τη χρήση των φίλτρων και πως αυτά συμβάλλουν στην προστασία τους. Επίσης χρειάζεται να εφαρμόσουν και όρια στον καθημερινό χρόνο χρήσης του διαδικτύου και να αναζητήσουν μαζί δραστηριότητες που θα είναι ενδιαφέρουσες στα παιδιά τους. Σημαντικό να υπάρχει διάλογος μεταξύ γονιών-παιδιών για θέματα σεξουαλικής αγωγής προκειμένου να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη των παιδιών προς τους γονείς τους για τέτοια θέματα. (βλ. κεφ. 8)

δ. Κοινωνική Δικτύωση- Συνήθειες και Ψυχολογία Ανήλικων Χρηστών

• Στην Ευρώπη, το 59%των παιδιών 9-16 ετών έχουν το δικό τους προφίλ σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης.
• Στην Ελλάδα, το 54% των παιδιών ηλικίας 9-16 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, δηλώνουν ότι έχουν προφίλ κοινωνικής δικτύωσης.
• Φαίνεται ότι οι περιορισμοί ηλικίας εγγραφής στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης (κάτω από 13 ετών) παραβιάζονται αφού το ¼ των παιδιών 9-11 ετών των παιδιών στην Ευρώπη έχουν το δικό τους προφίλ
• Στην Ελλάδα το ένα τρίτο των παιδιών 9-12 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο έχουν προφίλ στο Facebook και δηλώνουν ψευδώς μεγαλύτερη ηλικία.
• 12% των παιδιών εμφανίζουν τη διεύθυνση του σπιτιού ή το τηλέφωνο τους στο προφίλ τους
• Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι 20% των Ελλήνων 9-16 ετών δήλωσε ότι έχειπερισσότερους από 300 «φίλους»

• Πολλές από τις συμπεριφορές των σημερινών εφήβων είναιπαρόμοιες με εκείνες των προηγούμενων γενεών. Η γλώσσα και οι κοινωνικές πρακτικές μπορεί να έχουν αλλάξει αλλά η βασική ανάγκη του «ανήκειν» και της επικοινωνίας με τους συνομήλικους μένει απαράλλακτη. Η νεολαία πάντα είχε την ανάγκη να συναθροίζεται, να δημιουργεί παρέες και «κλίκες». Αυτό που γινόταν στο παρελθόν στη γειτονιά ή αργότερα στο εμπορικό κέντρο, τώρα γίνεται στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.Τα κοινωνικά δίκτυα συχνά συγκρίνονται με τα «στέκια» των προηγούμενων γενεών.

• Έρευνες υποστηρίζουν ότι η παρατεταμένη χρήση Η/Υ έχει επιπτώσεις στις κοινωνικές μας δεξιότητες. Εάν χάσουμε την προσωπική μας επαφή με τους άλλους υπάρχει το ενδεχόμενο να λείψει η εμπειρία στην ερμηνεία της ανθρώπινης επικοινωνίας, της γλώσσας του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου κ.λπ.
• Επίσης, υπάρχει το φαινόμενο της παρουσίασης της προσωπικότητας ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση με τον τρόπο που θα θέλανε να είναι και όχι με τα χαρακτηριστικά που έχουν στην πραγματικότητα. Αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την προσαρμογή τους στο φυσικό κόσμο και την υπεράσπιση της ταυτότητάς τους.
• Είναι σημαντικό να υπάρχει ισορροπία και προσωπική επαφή με τους συνανθρώπους μας παράλληλα με την ενασχόλησή μας με το διαδίκτυο και τις διαδικτυακές επαφές.

Συμπερασματικά

Το διαδίκτυο αποτελεί σημαντικό εργαλείο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Όπως όμως κάθε εργαλείο χρειάζεται οδηγίες χρήσης (manual), και τα οφέλη ή οι αρνητικές επιπτώσεις εξαρτώνται από τον τρόπο που θα το χρησιμοποιήσουμε (π.χ. χρησιμοποιούμε ένα μαχαίρι για να κόψουμε ψωμί, όμως μπορεί και να τραυματίσουμε κάποιον).

Το διαδίκτυο αποτελεί μέρος της ζωής των σημερινών παιδιών και από την ηλικία των πρώτων τάξεων του Δημοτικού (> 6 ετών) ξεκινούν την ενασχόλησή τους. Όπως και στον φυσικό κόσμο, έτσι και στον διαδικτυακό υπάρχουν κίνδυνοι, τους οποίους οι ανήλικοι δεν είναι αναπτυξιακά έτοιμοι να διαχειριστούν. Επιπλέον, η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο δίνει την ευκαιρία και στις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης να εκφραστούν με διάφορους τρόπους.

Οι γονείς είναι σημαντικό να προσφέρουν την εμπειρία ζωής, ανεξάρτητα από τις τεχνικές γνώσεις, οι οποίες μπορεί να είναι περισσότερες στην περίπτωση των εφήβων-δίχως αυτό να τους τρομάζει ή να τους φέρνει σε δύσκολη θέση (τους γονείς). Το σχολείο καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Η εκπαίδευση αποτελεί άλλωστε την βέλτιστη θωράκιση σε θέματα ασφάλειας-σε αντίθεση με τιμωρητικά ή περιοριστικά μέτρα των οποίων το αποτέλεσμα συχνά είναι προσωρινό και αποτελεί μη συνειδητή επιλογή.

Οι ειδικοί υγείας, οι οποίοι έχουν την τύχη να είναι κοντά στην οικογένεια, καλούνται να ενημερωθούν σχετικά με το θέμα της ασφάλειας του διαδικτύου, εφόσον αυτό αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των παιδιών. Είναι αυτοί που θα καθοδηγήσουν τους γονείς, ώστε να μπουν βάσεις από μικρή ηλικία και να φτάσουν στην εφηβεία- μια ομολογουμένως «δύσκολη» ηλικία- με κανάλια επικοινωνίας και τη δυνατότητα εφαρμογής ορίων. Έτσι, μαζί με όλες τις συστάσεις (ανάπτυξη, διατροφή, σεξουαλική αγωγή, κ.λπ.), συμβάλλουν και στην εφαρμογή βασικών αρχών για τη σωστή χρήση ενός εργαλείου συναρπαστικού και απολύτως απαραίτητου στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Πίνακας 1.1

Βασικές Οδηγίες Ασφάλειας στο Διαδίκτυο για Παιδιά και Εφήβους

• Μη δημοσιοποιείς προσωπικά σου δεδομένα
• Ανέφερε σε γονείς. δασκάλους ή κάποιον που εμπιστεύεσαι οποιαδήποτε αρνητική εμπειρία σου στο διαδίκτυο
• Μην εμπιστεύεσαι χωρίς να ελέγχεις τις πληροφορίες που σου δίνονται στο διαδίκτυο
• Μην εμπιστεύεσαι αγνώστους που γνωρίζεις μέσω του διαδικτύου και σε καμία περίπτωση μην συναντάς στο φυσικό κόσμο άτομα που γνώρισες διαδικτυακά
• Μην παραμελείς τις σχολικές σου δραστηριότητες, τα ενδιαφέροντά σου, τους φίλους σου, εξαιτίας της ενασχόλησης σου με το διαδίκτυο. Βάλε όριο στην καθημερινή του χρήση.

Πίνακας 1.2

Απαραίτητες γνώσεις για τους γονείς

• Απαγορεύεται η οποιαδήποτε χρήση οθόνης για παιδιά < 3 ετών
• Από την ηλικία των 5 ετών, ξεκινά η ενασχόληση με το διαδίκτυο σε δραστηριότητες συμβατές με την ηλικία του παιδιού και πάντα με τη γονεϊκή συμμετοχή και επιστασία
• Η καθημερινή έκθεση σε οθόνη-screentime (ηλεκτρονικός υπολογιστής και τηλεόραση) καλό είναι να περιορίζεται στις 2 ώρες ημερησίως, προκειμένου να υπάρχει ισορροπία με τις άλλες δραστηριότητες του παιδιού ή του εφήβου, τη μελέτη και την κοινωνική του ανάπτυξη (οικογενειακές σχέσεις, φιλικές σχέσεις, φλερτ κ.λπ.). 
• Τα παραπάνω βέβαια εξατομικεύονται, και ειδικά στην εφηβική ηλικία που ο έφηβος έχει το δικαίωμα της γνώμης του, θα μπορούσε αυτό το όριο, -π.χ. τα Σαββατοκύριακα-, να είναι και τρεις ώρες. Τα όρια που θα τεθούν εξαρτώνται από τη συζήτηση που θα κάνουν ο γονέας και ο έφηβος μαζί, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, επιστημονικά στοιχεία και πληροφορίες. 
• Η ενασχόληση στο περιβάλλον του σχολείου αποδείχθηκε προστατευτικός παράγοντας έναντι της ανάπτυξης προβληματικής χρήσης.
• Το σχολείο μπορεί να ενθαρρύνει τις θετικές δράσεις (βλ. κεφάλαιο 2), και να ενισχύσει τις άμυνες και την ασφάλεια μέσω διαδραστικού μαθήματος και συμμετοχής των παιδιών σε εργασίες, παρουσιάσεις κ.λπ. (peer education).

Βιβλιογραφία :

1.Σαμαρά Β., Κορμάς Γ. Θέματα Ασφάλειας στο Διαδίκτυο στο Εφηβεία: η ηλικία των μεταβολών και των δυνατοτήτων, Τόμος 1, Κεφάλαιο 12, 161-171.

2.TsitsikaAΚ, CritselisE, KormasG, FilippopoulouA, TounissidouD, FreskouA, SpiliopoulouT, LouizouA, KonstantoulakiE, KafetzisD. Internetuseandmisuse : amultivariateregressionanalysisofthepredictivefactorsofinternetuseamongGreekadolescents. EuropeanJournalofPediatricsSep 2, 2008.

3.Tsitsika ΑΚ, Critselis Ε, KormasG; KonstantoulakiE; ConstantopoulosA;KafetzisD. Adolescentpornographicinternetsiteuse: A multivariate regression analysis of the predictive factors of use and psychosocial implications. Cyberpsychol Behav. 2009 Oct;12(5):545-50.

4.Tsitsika A, Critselis E, Louizou A, Janikian M, Freskou A, Marangou E, Kormas G, Kafetzis D. Determinants of Internet Addiction among Adolescents: A Case-Control Study. ScientificWorldJournal. 2011 Apr 19;11:866-74.

5.Tsitsika A, Critselis E, Janikian M, Kormas G, Kafetzis DA. Association Between Internet Gambling and Problematic Internet Use Among Adolescents. J Gambl Stud. 2011 Sep;27(3):389-400.

6.Kormas G, Critselis E, Janikian M, Kafetzis D, Tsitsika A. Risk factors and psychosocial characteristics of potential problematic internet use among adolescents: A cross-sectional study. BMC Public Health.2011 Jul 27;11(1):595.

7.Τσίτσικα Α. Κατάχρηση Διαδικτύου στο Εφηβεία: η ηλικία των μεταβολών και των δυνατοτήτων, Τόμος 1, Κεφάλαιο 24, 325-330.

Άρτεμις Κ. Τσίτσικα

Έγγραφα

themata-asfaleias-tou-diadiktuou-gia-paidia-kai-efibous.doc