Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου

Οι έφηβοι θεωρούνται κατά γενική ομολογία ως ένας από τους πλέον υγιείς πληθυσμούς, συγκριτικά με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες. Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Lancetαναδεικνύει τον ουσιαστικό κίνδυνο θνητότητας στην ηλικιακή αυτή ομάδα, σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που προκύπτει κατά κύριο λόγο από την συμπεριφορά υψηλού κινδύνου στην εφηβεία. Πιο συγκεκριμένα, ο κίνδυνος θνητότητας φαίνεται ότι αυξάνεται με την ηλικία, τα αίτια ποικίλλουν ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι τα 2/3 των θανάτων σε αυτή την ηλικιακή υποομάδα συμβαίνουν σε δύο περιοχές του κόσμου: την Αφρική (κάτω από την Σαχάρα) και την ΝΑ Ασία.1 Υπολογίζεται, μάλιστα, ότι μέχρι το 2025 ο αριθμός των 140 εκατομμυρίων νέων που ζούσαν στην Ευρώπη το 2006, θα μειωθεί στα 111 εκατόμμυρια.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων 25 ετών έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές στα αίτια νοσηρότητας και θνητότητας στους νέους ανθρώπους (10-24 ετών). Η HIV λοίμωξη/AIDS ήταν μια οντότητα άγνωστη παλαιότερα, ενώ οι θάνατοι από τροχαία δυστυχήματα και οι αυτοκτονίες ήταν λιγότερο συχνά φαινόμενα στο παρελθόν.

Με βάση τις επιστημονικές μελέτες, τουλάχιστον τα ¾ των θανάτων κατά την δεύτερη δεκαετία της ζωής μπορούν να προληφθούν με την εφαρμογή κατάλληλων στρατηγικών, που σε γενικές γραμμές περιλαμβάνουν την πρόσβαση σε αντισυλληπτικές μεθόδους και οργάνωση υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού, εκπαίδευση και ενίσχυση των νεαρών κοριτσιών σε θέματα ασφαλούς διακοπής κύησης, εφαρμογή πολιτικών για μεγαλύτερη ασφάλεια στην οδήγηση και αποφυγή ατυχημάτων, οργάνωση υπηρεσιών ψυχικής υγείας των εφήβων κλπ.

Κάπνισμα

Ένας στους δύο μαθητές , ηλικία 14-16 ετών έχει δοκιμάσει τσιγάρο νικοτίνης έστω και μία φορά, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ. (51.8% των αγοριών, 48.8% των κοριτσιών) Επιπλέον, 12.4% των μαθητών είχαν καπνίσει τουλάχιστον 1 τσιγάρο ημερησίως επί 1 μήνα στο παρελθόν, πρακτική που ορίζει το ποσοστό των «τακτικών καπνιστών». Το κάπνισμα αποτελεί βασική αιτία θανάτου που θα μπορούσε να προληφθεί. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ) 150.000.000 έφηβοι καπνίζουν παγκοσμίως και 75.000.000 εξ’ αυτών πρόκειται να πεθάνουν από αιτίες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Οι έφηβοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, ενώ παρουσιάζουν και ψυχολογική εξάρτηση από τη συνήθεια του καπνίσματος. Χαρακτηριστικό είναι ότι πάνω από το 90% των ενηλίκων καπνιστών ξεκινούν τη βλαβερή αυτή συνήθεια κατά την εφηβεία (λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και της ανάγκης να είναι δημοφιλείς και αποδεκτοί από τους συνομηλίκους-peer pressure). Το κάπνισμα σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, χρόνια αναπνευστική νόσο (εμφύσημα, βρογχίτις) και καρκινογένεση (πνεύμονα, λάρυγγα κ.α.), καθώς και με πρόωρη γήρανση, κιτρίνισμα των δοντιών και του δέρματος των δακτύλων. Οι επιπτώσεις αφορούν και τους παθητικούς καπνιστές. Σημαντική για τους εφήβους είναι και η μείωση της αντοχής, καθώς και της επίδοσης στα διάφορα αθλήματα. Σύμφωνα μα τα στοιχεία του Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.) για την Ελλάδα καθημερινοί καπνιστές (έστω και ένα τσιγάρο) είναι το 24.6% των εφήβων, ενώ 14% αναφέρουν «βαρύ» συστηματικό κάπνισμα (τουλάχιστον 10 τσιγάρα την ημέρα). Η προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος είναι επιθυμητή από πολλούς εφήβους και οι λειτουργοί υγείας μπορούν να βοηθήσουν με προγράμματα στήριξης, αλλά και τη χρήση σκευασμάτων υποκατάστασης νικοτίνης (τσίχλα ή τσιρότο) όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Σημαντική είναι η κινητοποίηση των καπνιστών εφήβων προκειμένου να θελήσουν τη διακοπή μέσα από προγράμματα ενημέρωσης από συνομηλίκους (peer to peer education), τον εθελοντισμό και τη συμμετοχή τους σε καμπάνιες πρόληψης. Η ενεργητική συμμετοχή των εφήβων εξασφαλίζει καλύτερα αποτελέσματα συμμόρφωσης σχετικά τόσο με την πρόληψη, όσο και την διακοπή του καπνίσματος.

Αλκοόλ

Σύμφωνα με τα στοιχεία των Η.Π.Α., τα ¾ των μαθητών (75%) έχουν πιει αλκοολούχο ποτό τουλάχιστον μία φορά, ενώ 44.7% δήλωσαν ότι έκαναν χρήση αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά εντός του προηγούμενου μηνός από την διεξαγωγή της έρευνας. Έναςστους τέσσερις μαθητές (26%) δήλωσε ότι κατανάλωσε περισσότερα από 5 αλκοολούχα ποτά σε λίγες ώρες. Στο σχολικό πληθυσμό της Ελλάδας η χρήση οινοπνεύματος παρουσίασε αυξητική τάση κατά την περίοδο 1998-2007 (1998:11,7%, 2007:14,8%), παρόλο που η κατανάλωση οινοπνευματωδών στο γενικό πληθυσμό της χώρας έχει αρχίσει να μειώνεται την τελευταία δεκαετία. Αντίθετα με το κάπνισμα, κατά την εφηβεία δεν παρατηρείται εξάρτηση από τα οινοπνευματώδη και αυτό που κυρίως απασχολεί είναι τα επεισόδια μέθης, κατά τη διάρκεια των οποίων αλλοιώνεται η κρίση του εφήβου ή υπάρχει απώλεια συνείδησης. Τα αποτελέσματα της μέθης μπορεί να απειλήσουν την ίδια τη ζωή του εφήβου (π.χ. εάν οδηγήσει υπό την επήρρεια αλκοόλ) ή να τον οδηγήσουν σε πράξεις που ενδέχεται να έχουν αρνητικές συνέπειες στη μετέπειτα εξέλιξή του.

Ναρκωτικά 

Η μαριχουάνα σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας στις Η.Π.Α. φαίνεται να είναι η δημοφιλέστερη ναρκωτική ουσία στους εφήβους, αφού χρήση της δήλωσε ότι έχει κάνει τουλάχιστον μία φορά, το 38.1% (41.6% των αγοριών, 34.5% των κοριτσιών), ενώ 1 στους 5 μαθητές έκανε χρήση κατά τον τελευταίο μήνα. Από το σύνολο των μαθητών, το 8.3% έκανε την πρώτη χρήση μαριχουάνας σε ηλικία μικρότερη των 13 ετών. Δεύτερα σε προτίμηση έρχονται τα εισπνεόμενα ναρκωτικά, ενδεχομένως λόγω του χαμηλού κόστους, με αναφερόμενη χρήση από το 13.3% των μαθητών. Ακολουθούν οι ναρκωτικές ουσίες που είναι γνωστές ως «ψευδαισθησιογόνα», όπως το LSD, η αγγελόσκονη, κλπ. με χρήση τουλάχιστον μία φορά από το 7.8%, και η κοκαΐνη σε οποιαδήποτε μορφή της με 7.2%. Αξιοσημείωτο είναι ότι χρήση κοκαΐνης μέσα στον τελευταίο μήνα αναφέρει το 3.3% των μαθητών των ΗΠΑ. Στις προτιμήσεις των εφήβων-μαθητών ακολουθούν το χάπι “ecstasy”,οι μεθαμφεταμίνες (σπιντ, crystal, ice), τα στεροειδή για αύξηση της μυϊκής μάζας, χωρίς ιατρική συνταγή, και η ηρωίνη, με 5.8%, 4.4%, 3.9%, και 2.3% χρήση, αντίστοιχα.

Σεξουαλική Δραστηριότητα 

Περίπου 1 στους 2 μαθητές (47.8%)είχαν σεξουαλική δραστηριότητα μέχρι την ηλικία των 16 ετών (49.8% αγόρια, 45.9% κορίτσια) στις ΗΠΑ. Η επίπτωση ήταν μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη η βαθμίδα/τάξη των μαθητών, ενώ σε εθνικό επίπεδο το 7.1% των μαθητών δήλωσαν ότι είχαν την πρώτη τους ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή πριν την ηλικία των 13 ετών (10.1% αγόρια, 4.0% κορίτσια).

Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη-έκτρωση

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μεγαλύτερη θνητότητα (60/100 000 γυναίκες) από σχετικά με την έκτρωση αίτια παρατηρούνται στις χώρες στις οποίες η έκτρωση θεωρείται παράνομη πράξη, ενώ αντίθετα σε χώρες όπου νομιμοποιείται η έκτρωση, όπως οι ΗΠΑ και η Κούβα η αντίστοιχη θνητότητα κυμαίνεται από 0.6 έως 1.0 ανά 100 000 γυναίκες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νοτίου Αφρικής, όπου παρατηρήθηκε κατά 90% μείωση στην μητρική θνητότητα σε νεαρές ηλικίες μετά την νομιμοποίηση της πρακτικής της έκτρωσης στην χώρα αυτή.

Διατροφικές Διαταραχές

Σύμφωνα με πρόσφατα βιβλιογραφικά δεδομένα, η επίπτωση της ψυχογενούς ανορεξίας στην εφηβικής ηλικία κυμαίνεται 0.37-1.3%, ωστόσο ενδεχομένως τα ποσοστά να είναι υψηλότερα λόγω του ότι πολλές διατροφικές παρεκκλίσεις εμπίπτουν στην κατηγορία των άτυπων μορφών ή EDNOS (EatingDisordersNotOtherwiseSpecified), που σημαίνει ότι δεν πληρούν όλα τα κριτήρια κατά DSM-IV για ψυχογενή ανορεξία ή βουλιμία. Το 40% των ασθενών με ψυχογενή ανορεξία αφορούν σε ηλικίες 15-19 ετών, και η αναλογία κορίτσια: αγόρια είναι 10: 1. Αν και θεωρείται από την κοινή γνώμη ως «ασθένεια του δυτικού κόσμου, και του χώρου της μόδας», αναφέρονται πολλές περιπτώσεις και σε αναπτυσσόμενες χώρες, της Ασίας και της Αφρικής. Επιδημιολογικά, οι περισσότερες ασθενείς ανήκουν στην λευκή (καυκάσια) φυλή, και προέρχονται από οικογένειες υψηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου.

Υπάρχουν τρεις μεγάλες προοπτικές μελέτες που αναφέρουν στοιχεία για την πρόγνωση της νόσου. Η πρώτη, αναφέρει ότι μετά από 6 έτη παρακολούθησης ίαση έχει το 55.4%, αποτυχία θεραπείας στο 26.8%, ενώ η θνητότητα 6.7% από αίτια σχετικά με την νόσο. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε ποσοστό 23.9% των ασθενών η αμηνόρροια παραμένει. Σύμφωνα με την δεύτερη, μετά από 21 έτη παρακολούθησης ίαση παρατηρήθηκε στο 50.6%, υποτροπή στο 20.6%, αποτυχία θεραπείας στο 26%, ενώ η θνητότητα από αίτια σχετικά με την πάθηση ήταν 15.6%. Τέλος, η τρίτη προέρχεται από την ομάδα των Fichter και συνεργατών, που παρατήρησαν μετά από 12 έτη παρακολούθησης ποσοστό ίασης 49.4%,ενώ σε 24% των ασθενών παρέμεινε το σύμπτωμα της αμηνόρροιας. Στην ίδια μελέτη, η αναφερόμενη επίπτωση των διατροφικών διαταραχών στον υπό μελέτη πληθυσμό ήταν 18.98% ψυχογενής ανορεξία, 9% ψυχογενής βουλιμία, και 15.7% άτυπες μορφές (EDNOS)Παράγοντες που συμβάλλουν σε καλύτερη πρόγνωση φαίνεται ότι είναι η εφηβική ηλικία, η καλή σχέση γονιού-εφήβου, η μικρή διάρκεια της νόσου, ο περιοριστικός τύπος της ψυχογενούς ανορεξίας συγκριτικά με τον βουλιμικό τύπο της νόσου, και το αρνητικό για διατροφική διαταραχή ατομικό ιστορικό του ασθενούς.

Tattooing & Piercing

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των εφήβων που κάνουν τατουάζ ή/και τοποθετούν σκουλαρίκι σε κάποιο σημείο του σώματός τους (piercing). Αν και η συνηθέστερη πρακτική είναι το piercing στον ωτικό λοβό, δεν είναι σπάνια η εντόπιση και στο ωτικό τραγό, το ρινικό πτερύγιο, τους οφρύες, την γλώσσα, τα χείλη, τη θηλή του μαστού, τον ομφαλό, αλλά και τα έξω γεννητικά όργανα. Ανάλογα με την εντόπιση διαφέρει και ο χρόνος επούλωσης, πληροφορία η οποία θα πρέπει να γνωστοποιείται στον έφηβο προκειμένου να είναι προετοιμασμένος και να εφαρμόζει κατάλληλη αντισηπτική περιποίηση. Για παράδειγμα, ο ωτικός λοβός έχει περίπου 6 εβδομάδες χρόνο επούλωσης, ενώ η γλώσσα και τα χείλη έναν και δύο-τρεις μήνες, αντίστοιχα. Το σημείο του ομφαλού έχει βραδύ χρόνο επούλωσης, που φτάνει τους 6-9 μήνες, με αυξημένη πιθανότητα επιπλοκών καθώς είναι το συνηθέστερο σημείο του σώματος στο οποίο ο έφηβος εφαρμόζει μόνος του piercing. Πρόσφατη έρευνα σε μαθητές Λυκείου των ΗΠΑ το 2001 και το 2006, διαπίστωσε ότι 51% έκαναν piercing και 23% είχαν τατουάζ, ποσοστά που παρέμειναν σταθερά και 5 έτη αργότερα όταν πραγματοποιήθηκε επαναληπτική έρευνα στον ίδιο μαθητικό πληθυσμό, εκ των οποίων 19% εμφάνισαν ιατρικές επιπλοκές, όπως έντονη αιμορραγία, τοπικό τραυματισμό/λύση συνέχειας του δέρματος/χηλοειδές, και βακτηριακή λοίμωξη από Staphylococcus aureus, στρεπτόκοκκο της ομάδας A, και είδη Pseudomonas.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πρακτικές του τατουάζ και του piercing στην εφηβεία συνδυάζονται συχνά με άλλες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Όπως φάνηκε από την μελέτη των Carroll και συνεργατών, οι έφηβοι που είχαν έστω και ένα τατουάζ/piercing είχαν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο να έχουν εμπλακεί σε κατάχρηση ουσιών, σεξουαλική δραστηριότητα, διαταραχή πρόσληψης τροφής, και απόπειρα αυτοκτονίας, σε σχέση με τους συνομιλήκους τους. Η πιθανότητα αυτή, μάλιστα, ήταν μεγαλύτερη όσο μικρότερη ήταν η ηλικία στην οποία ο έφηβος είχε «αποκτήσει» το τατουάζ/piercing, ενώ η πιθανότητα ένας έφηβος να κάνει χρήση «σκληρών» ναρκωτικών (κοκαΐνη, ηρωίνη, μεθαμφεταμίνη, ecstasy) αυξανόταν όσο περισσότερα ήταν τα piercing στο σώμα του. Τέλος, από την παραπάνω μελέτη φάνηκε ότι η άσκηση βίας σχετίζεται θετικά με την παρουσία τατουάζ για τους άρρενες εφήβους και με την παρουσία piercing για τις θήλεις εφήβους.

Αυτοτραυματισμός- «cutting»

Το «cutting» είναι ο εκούσιος αυτοτραυματισμός μερών του σώματος με αιχμηρά αντικείμενα. Συνήθως επιλέγεται η εσωτερική πλευρά των καρπών ή άλλα μέρη του σώματος, τα οποία δεν είναι εύκολα σε κοινή θέα. Το «cutting» για τον/την έφηβο/η αποσκοπεί στην αποφόρτιση αρνητικών συναισθημάτων από καταστάσεις τις οποίες βιώνουν, όπως πίεση, άγχος, απόρριψη ή στην αποφόρτιση μιας εμμονής ή τον αντιπερισπασμό του συναισθηματικού πόνου προκαλώντας σωματικό πόνο. Μοιάζει δηλαδή, ευκολότερο για τα άτομα αυτά να ανακουφίσουν τον εσωτερικό πόνο προκαλώντας έναν εντονότερο εξωτερικό-σωματικό πόνο.

Πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία σε 6000 μαθητές (15-16 ετών) επισημαίνει ότι περισσότεροι από 1 στους 10 εφήβους παρουσιάζουν συμπεριφορές αυτοτραυματισμού με πρόθεση. 10.3% των εφήβων έχουν επιχειρήσει να αυτοτραυματιστούν και στους εφήβους αυτούς το «cutting» υπερισχύει σε ποσοστό 64%. Τα κορίτσια φαίνεται στις έρευνες ότι έχουν 4 φορές περισσότερες πιθανότητες για «cutting» σε σύγκριση με τα αγόρια.

Οι συμπεριφορές αυτές αξίζουν την ιδιαίτερη προσοχή μας, καθώς δεν είναι απλά μια προσπάθεια των εφήβων να τραβήξουν την προσοχή ή να τρομάξουν κάποιον. Συχνά, συνυπάρχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αγχώδης διαταραχή ή κατάθλιψη.

Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην περίπτωση του «cutting» τον/την έφηβο να επεξεργαστεί και να αποδεχθεί τα συναισθήματά του/της θετικά και αρνητικά, ώστε να είναι σε θέση να τα διαχειριστεί καλύτερα. Ο/Η έφηβος/η αισθάνονται ότι δεν είναι μόνοι, κάποιος μπορεί να τον/την καταλάβει και να τον/την υποστηρίξει.

Η έκφραση των συναισθημάτων την κρίσιμη στιγμή με τη ζωγραφική, το γράψιμο κειμένων, ποιημάτων ή ημερολογίου, η έντονη άσκηση/ τρέξιμο, ο χορός, η φροντίδα ενός κατοικίδιου βοηθούν πολύ στην αποφόρτιση τους. Επίσης, άλλες τεχνικές είναι το τρίψιμο μιας γόμας στο σημείο του σώματος που επιχειρείται να τραυματιστεί ή ο στιγματισμός του με ένα κόκκινο στυλό.

Αυτοκτονικότητα

Σε παγκόσμιο επίπεδο οι αυτοκτονίες αποτελούν 5ηαιτία θανάτου σε νεαρούς ανθρώπους (10-24 ετών), ενώ σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Β.Αμερικής κατατάσσονται ως 2η ή 3η αιτία θανάτου, και στην Κίνα και την Ινδία ως 1η αιτία θανάτου στην ηλικιακή αυτή υποομάδα.Οι αυτοκτονίες αποτελούν την τρίτη αιτία θανάτου στις ΗΠΑ στην ηλικιακή ομάδα των 15-24 ετών. Περίπου 2 εκατομμύρια έφηβοι κάθε χρόνο επιχειρούν απόπειρα αυτοκτονίας στις ΗΠΑ, ενώ 19% αναφέρουν αυτοκτονικό ιδεασμό εντός του προηγούμενου έτους(1 στα 4 κορίτσια, 1 στα 7 αγόρια).

Αναδρομικές μελέτες σε εφήβους έδειξαν ότι >90% των αυτοχείρων έπασχαν από κάποια ψυχική διαταραχή την στιγμή του θανάτου, περίπου το 1/3 είχαν κάνει κι άλλες απόπειρες αυτοκτονίας στο παρελθόν, ενώ οι μισοί έφηβοι έπασχαν επί 2 τουλάχιστον έτη από ψυχιατρικές παθήσεις, όπως καταθλιπτική διαταραχή, χρήση ουσιών, και διαταραχές διασπαστικής συμπεριφοράς [Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ODD) και Διαταραχή Διαγωγής (CD)]

Έφηβοι με ψύχωση ή οριακή διαταραχή προσωπικότητας αποτελούν επίσης ομάδα «υψηλού κινδύνου» για αυτοκτονικότητα, ενώ άλλοι παράγοντες κινδύνου φαίνεται ότι είναι η χρήση ουσιών, το οικογενειακό ιστορικό ψυχιατρικών παθήσεων, το ιστορικό φυσικής ή σεξουαλικής κακοποίησης του εφήβου, καθώς και η ομοφυλοφιλία.

Από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου φαίνεται ότι είναι το ψυχιατρικό ιστορικό της παιδικής ηλικίας. Μελέτη ακολουθίας (cohort study) στην Φινλανδία, έδειξε ότι η ψυχοπαθολογία στην ηλικία των 8 ετών ήταν ισχυρός προγνωστικός δείκτης για επιτυχή απόπειρα αυτοκτονίας μέχρι την ηλικία των 24 ετών στα αγόρια, αν και δεν βρέθηκε το ίδιο για τα κορίτσια

Αν και οι παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονικότητα δεν διαφέρουν ανάλογα με το φύλο, συναντώνται με διαφορετική συχνότητα σε κορίτσια και αγόρια. Στα κορίτσια ο κυριότερος παράγοντας είναι η μείζονα κατάθλιψη, η οποία αυξάνει κατά 12 φορές τον κίνδυνο για αυτοκτονικότηταΕπιπλέον, το ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο αυτοκτονίας, ανεξάρτητα από την συνύπαρξη και άλλων παραγόντων κινδύνου. Από την άλλη, στα αγόρια το ιστορικό προηγούμενης απόπειρας αυτοκτονίας αυξάνει τον κίνδυνο για αυτοκτονικότητα κατά 30 φορές. Είναι, ακόμη, γνωστό ότι τα κορίτσια αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν πιο συχνά από τα αγόρια, όμως η προσπάθεια είναι επιτυχής στα αγόρια σε μεγαλύτερο βαθμό από τα κορίτσια.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου φαίνεται ότι είναι η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ γονέων και εφήβων, η αλλαγή κατοικίας, η μειωμένη γονεϊκή επιτήρηση στο σπίτι, το θετικό οικογενειακό ιστορικό ψυχιατρικών διαταραχών, αυτοκτονικότητας και χρήσης ουσιών, χωρίς όμως να έχει διευκρινιστεί εάν η αυξημένη αυτοκτονικότητα του εφήβου σε αυτήν την περίπτωση οφείλεται σε γενετικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους, ή και στα δύο.

Σε κάθε περίπτωση απόπειρας αυτοκτονίας εφήβου το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο στην προσέγγιση του ασθενούς, στην λεπτομερή λήψη ιστορικού (βλ. πίνακα 26.1) και στην φυσική εξέταση. (βλ. πίνακα 26.2) Συνήθως, δεν απαιτείται διενέργεια ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων, παρά μόνο σε περίπτωση υποψία λήψης χαπιών ακεταμινοφένης ή ασπιρίνης κλπ. Τοξικολογική εξέταση ούρων σε περίπτωση υποψία χρήσης ουσιών και τεστ κυήσεως (κορίτσια) να γίνονται αναλόγως με τους παράγοντες κινδύνου που συγκεντρώνει ο έφηβος.

Προφίλ εφήβων με συμπεριφορά υψηλού κινδύνου

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει πρόσφατη έρευνα που σκιαγραφεί το προφίλ εφήβων που αναπτύσσουν ή δεν αναπτύσσουν συμπεριφορά υψηλού κινδύνου. Η ομάδα των Hair και συνεργατών κατένειμε αντιπροσωπευτικό δείγμα εφήβων σε τέσσερις ομάδες «κινδύνου» ανάλογα με τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου που είχαν αναπτύξει, προκειμένου να μελετήσει δημογραφικά, κοινωνικά και άλλα χαρακτηριστικά σε καθεμία από αυτές.

Στην ομάδα «χαμηλού κινδύνου» ανήκαν έφηβοι με μεγαλύτερη πιθανότητα να ζουν και με τους δύο γονείς τους, να έχουν καλή σχολική επίδοση, και να ανήκουν σε οικογένεια υψηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, ενώ στην ομάδα «υψηλού κινδύνου» οι έφηβοι ήταν με μεγαλύτερη πιθανότητα άρρενες, λευκής φυλής, ζούσαν σε μονογονεϊκές οικογένειες ή είχαν έναν θετό γονιό, είχαν αυξημένη πιθανότητα θετικού ιστορικού ψυχικών διαταραχών στο παρελθόν, είχαν με μεγαλύτερη πιθανότητα κακές ακαδημαϊκές επιδόσεις, ενώ οι περισσότεροι είχαν συνομιλήκους που είχαν επίσης αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Σε σχέση με τους εφήβους της ομάδας «χαμηλού κινδύνου», οι έφηβοι που ανήκαν στην ομάδα «πρώτου βαθμού μετρίου κινδύνου» (χρήση αλκοόλ/ σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία) είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι άρρενες, να ζουν σε οικογένειες υψηλού εισοδήματος, και να έχουν συνομιλήκους που αναπτύσσουν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Επιπλέον, σε σχέση με την ομάδα «χαμηλού κινδύνου» οι έφηβοι της ομάδας «δευτέρου βαθμού μετρίου κινδύνου» (κάπνισμα/ σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία/ απουσία φυσικής δραστηριότητας) ήταν σε μεγαλύτερο βαθμό κορίτσια, που ζούσαν με θετό γονιό, και είχαν φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση.

Η παραπάνω μελέτη δείχνει ότι οι οικονομικά εύρωστες οικογένειες και το βελτιωμένο επίπεδο της κοινωνίας στην οποία διαμένει ένας έφηβος μπορεί να δρα προστατευτικά από τον κίνδυνο (περίπτωση ομάδας «χαμηλού κινδύνου») αλλά και ως παράγοντας κινδύνου (περίπτωση ομάδας «πρώτου βαθμού μετρίου κινδύνου»).

Το συμπέρασμα αυτό επαναλαμβάνει την σημασία της εξατομικευμένης προσέγγισης του εφήβου κατά την άσκηση της εφηβικής ιατρικής, αλλά και την αξία της κατανόησης των ατομικών, οικογενειακών και κοινωνικών καταβολών του εφήβου στην επίτευξη πρώιμης παρέμβασης ή και πρόληψης των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου στην εφηβεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Blum RW: Young people: not as healthy as they seem, Lancet 2009; 374: 853-54.
2. YRBSS:Morbidity and Mortality Weekly Report: June 6, 2008 / Vol. 57 / No. SS-4, Centers for Disease and Control (CDC)
3. ESPAD. The 2007 ESPAD Report. Substance Use Among Students in 35 European Countries.
4. Fichter M, Quadflieg N. Six-year course and outcome of anorexia nervosa. International Journal of Eating disorders 1999 Dec;26(4):359-85
5. Zipfel S, Löwe B, Reas DL, Deter HC, Herzog W.Lancet. 2000 Feb 26;355(9205):721-2. Long-term prognosis in anorexia nervosa: lessons from a 21-year follow-up study.
6. Fichter M, Quadflieg N., Hedlund S Twelve-year course and outcome predictors of anorexia nervosa. International Journal of Eating disorders 2006 Mar;39(2):87-100.
7. Carroll ST, Riffenburgh RH, Roberts TA, Myhre EB, Tattos and Body Piercings as indicators of adolescent risk-taking behaviors. Pediatrics 2002;109:1021-27.
8. Wasserman D, Cheng Q, Giang G. Global suicide rates among young people aged 15–19. World Psychiatry 2005; 4:114–20.
9. Shaffer D, Pfeffer C. Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with suicidal behavior. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2001;40(Suppl):7.
10. USPublicHealthService. Depression and suicide in children and adolescents: mental health: a report of the surgeon general. Availableat: http://www.surgeongeneral.gov/library/mentalhealth/chapter3/sec5.html
11. Hair EC, Park J, Ling TJ, Moore KARisky Behaviors in Late Adolescence: Co-occurrence, Predictors,and Consequences Journal of Adolescent Health 45 (2009) 253–261

Έγγραφα

sumperifores-upsilou-kindunou.doc