Η μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος στους εφήβους

Μηνιγγιτιδοκοκκινή νόσος

Η μηνιγγίτιδα αποτελεί αιφνίδια λοίμωξη και τον χειρότερο εφιάλτη του ιατρού και του γονέα. Έχει απρόβλεπτη έναρξη, ενώ μπορεί να σημειωθεί ακόμη και θάνατος σε 24 έως 48 ώρες από την αρχική εκδήλωση των συμπτωμάτων, σε ένα κατά τα άλλα απόλυτα υγιές άτομο. Επιπλέον, για τους επιζώντες, η νόσος μπορεί να προκαλέσει μόνιμη αναπηρία (απώλεια της ακοής, ακρωτηριασμός, ουλές στο δέρμα, επιληπτικές κρίσεις / σπασμοί).

Η αιτία της μικροβιακής μηνιγγίτιδας είναι η Neisseria meningitidis (μηνιγγιτιδόκοκκος), που προσβάλλει μόνο τους ανθρώπους, βρίσκεται στο πίσω μέρος της μύτης και του στόματος και δεν ζει ελεύθερο στο περιβάλλον. Ο άνθρωπος αποτελεί τη μόνη πηγή μετάδοσης και το βακτήριο μεταδίδεται εύκολα από άτομο σε άτομο είτε μέσω της αναπνευστικής οδού (σταγονίδια: βήχας, πτάρνισμα, ομιλία, φιλί) είτε με την επαφή με αναπνευστικές εκκρίσεις και σίελο (άμεση επαφή: κουτάλι, πηρούνι, ποτήρι, οδοντόβουρτσα κ.λπ.).

Ο ρινοφάρυγγας των περισσοτέρων ατόμων αποικίζεται σε κάποια στιγμή της ζωής τους από το μηνιγγιτιδόκοκκο, χωρίς να εμφανίσουν συμπτώματα τα ίδια τα άτομα (ασυμπτωματικοί φορείς). Τα ποσοστά φορείας κορυφώνονται σε πληθυσμούς εφήβων και ενηλίκων νεαρής ηλικίας (ClausHetal. JInfectDis. 2005). Η φορεία κορυφώνεται σε συνθήκες συνωστισμού ή κλειστές κοινωνικές ομάδες, όπως οι μαθητικές ή φοιτητικές εστίες και τα στρατόπεδα. 

Υπάρχουν πέντε βασικές οροομάδες της N. meningitidis: A, B, C, W135 ή Y. Από τις πέντε αυτές οροομάδες, οι B και C είναι κυρίως υπεύθυνες για την μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο στην Ευρώπη, ενώ οι Β, C, Υ στις Η.Π.Α. και A στην Αφρική και την Ασία. Η ομάδα W135 επικρατεί στην Αφρική, ενώ σποραδικά κρούσματα αναφέρονται σε Ασία, Ευρώπη και Η.Π.Α. Ωστόσο, τονίζεται ότι η γεωγραφική κατανομή των οροομάδων αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, καθιστώντας την επιδημιολογία της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου αρκετά απρόβλεπτη. 

Εφηβεία και μηνιγγίτιδα

Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες (15-24 ετών) αποτελούν ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη και η επίπτωση στην ηλικία αυτή είναι υψηλή (Tzanakaki G, National meningococcal reference laboratory, 2010, Report Athens), πιθανώς για τους παρακάτω λόγους:

oσυγχρωτισμός σε μπαρ, clubs και άλλους χώρους ψυχαγωγίας

oσυμβίωση σε εστίες και χρήση κοινών χώρων, ιδιαίτερα κατά την πανεπιστημιακή ή στρατιωτική εκπαίδευση

oσυμπεριφορές πειραματισμού ή υψηλού κινδύνου (π.χ. κάπνισμα)

oστενή επαφή, έκφραση σεξουαλικότητας (φιλί)

oταξίδια σε περιοχές υψηλού κινδύνου

(Brigham 2009, Zuschneld 2008) 

Επιπλέον, πολλοί έφηβοι και νεαροί ενήλικες δεν προστατεύονται λόγω του χαμηλού ποσοστού εμβολιαστικής κάλυψης (Sakou et al, Eur J Pediatr,2011), αλλά και σε περίπτωση εμβολιασμού κατά την παιδική ηλικία η ανοσία εξασθενεί μετά τον αρχικό εμβολιασμό, με αποτέλεσμα τα επίπεδα των αντισωμάτων να είναι υπερβολικά χαμηλά και συνεπώς μη προστατευτικά (Sakouetal.Vaccine.2009).

Εφηβεία: η ηλικία «κλειδί» για πρωτογενή πρόληψη

Η εφηβεία αποτελεί ηλικιακή ομάδα κατά την οποία το άτομο σταδιακά αυτονομείται και αναλαμβάνει την ευθύνη της ζωής και της υγείας του. Αποκτά συνήθειες και γνώσεις που θα καθορίσουν την ποιότητα ζωής του στο μέλλον. Επιπλέον, τα περισσότερα προβλήματα στην ηλικία αυτή είναι αντιμετωπίσιμα ή και προλήψιμα δεδομένου ότι πρόκειται για μια σχετικά υγιή ηλικιακή ομάδα που αντιμετωπίζει θέματα ήβης ή παραλλαγών αυτής και τις συμπεριφορές πειραματισμού ή υψηλού κινδύνου. Εξαιρούνται βέβαια οι ομάδες εφήβων με χρόνια σοβαρά νοσήματα όπως η ινοκυστική νόσος, η μεσογειακή αναιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι κ.λπ.. Δεν είναι τυχαίο ότι ο φιλόσοφος Rousseau παρομοιάζει την εφηβεία σαν μια δεύτερη γέννηση: «Γεννιέσαι δύο φορές: η μία οδηγεί στην απλή ύπαρξη, η άλλη στην ίδια τη ΖΩΗ». 

Για όλους τους παραπάνω λόγουςη εφηβεία αποτελεί μια ηλικία «κλειδί» για θέματα πρόληψης και την ευκαιρία μας να δημιουργήσουμε τις βάσεις για την ανάπτυξη υγιών και λειτουργικών ενηλίκων. Ωστόσο, τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και οι ψυχοκοινωνικές ιδιαιτερότητες των εφήβων δημιουργούν δυσκολίες στην πρακτική εφαρμογή των μέτρων πρόληψης και των εμβολιασμών συγκεκριμένα. Νευροβιολογικά δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη του εφηβικού εγκεφάλου και υπάρχει προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, χωρίς να έχει ακόμη κατακτηθεί η υποθετική – αφηρημένη σκέψη. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν αντιλαμβάνονται εύκολα τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον, μαθαίνουν μέσα από πειραματισμό και εμπειρία και αντιδρούν σε κάθε μορφής εξουσία (συμπεριλαμβανομένου του ιατρικού ρόλου). Επιπλέον, δεν διεκδικούν τις υπηρεσίας υγείας που τους αφορούν και αισθάνονται άτρωτοι, δύσκολα συνεργαζόμενοι με ενήλικες. Το οικογενειακό περιβάλλον βρίσκεται σε αμηχανία παρατηρώντας όλες αυτές τις μεταβολές και εστιάζει κυρίως στη σχολική επίδοση και τις δραστηριότητες, θεωρώντας την υγεία δεδομένη.

Αποτέλεσμα των παραπάνω ιδιαιτεροτήτων είναι η ανεπαρκής εμβολιαστική κάλυψη των Ελλήνων εφήβων, ειδικά σχετικά με ορισμένα εμβόλια (Sakou et al, Eur J Pediatr,2011).

Πρόληψη μηνιγγίτιδος στην εφηβεία 

Μελέτες εστιάζουν στη σημασία της ενημέρωσης του ίδιου του εφηβικού πληθυσμού αλλά και των γονέων, (Buttler 2006, Kassianos 2010, Walther 2011) προκειμένου να υπάρξουν:

• Βελτίωση των μέτρων πρόληψης σε περίπτωση κρούσματος:
  • Δεν συνιστάται κλείσιμο του σχολείου και απολύμανση των χώρων, μετά από κρούσμα μηνιγγίτιδος
  • Συνιστώνται καλός αερισμός των χώρων και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών
  • Απομόνωση του ασθενούς έως και 24-48 ώρες μετά την έναρξη της θεραπείας
  • Χρήση μάσκας σε ιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό
  • Χορήγηση αντιβίωσης για 2 ημέρες σε όλα τα άτομα που ήρθαν σε στενή επαφή με τον άρρωστο (γονείς, αδέλφια, παιδιά στο σχολείο)

(Ματσανιώτης Ν, Καρπάθιος Θ και συνεργάτες. Μικροβιακές Λοιμώξεις, Παιδιατρική 1999)

• Πρωτογενής πρόληψη μέσω του εμβολιασμού: 
• Είναι σαφές ότι η καλύτερη μέθοδος πρόληψης είναι η πρωτογενής πρόληψη μέσω του εμβολιασμού
• Στην Ελλάδα εισήχθη το 2001 το εμβόλιο έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου ομάδας C
• Δεδομένου ότι τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης στην εφηβεία δεν είναι ικανοποιητικά και ότι ακόμη και οι έφηβοι που έχουν εμβολιαστεί ως παιδιά δεν έχουν προστατευτικά αντισώματα (Sakouetal.Vaccine.2009, Sakou et al, Eur J Pediatr,2011), αλλά και της ιδιαίτερης ευαισθησίας των εφήβων στη μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο:

• είναι ιδιαίτερα σημαντικός και αναγκαίος ο εμβολιασμός των εφήβων με το συζευγμένο τετραδύναμο εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδοκόκκου

• Το εμβόλιο είναι ασφαλές και αποτελεσματικό (προκαλεί μεγάλη παραγωγή αντισωμάτων)
• Δεν προκαλεί σοβαρές παρενέργειες
• Προσφέρει προστασία για τέσσεριςορότυπους του μικροβίου (A, C, W-135, Y)
• Συνιστάται και καλύπτεται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού από την ηλικία των 11 ετών και άνω – ανεξάρτητα εάν έχει προηγηθεί εμβολιασμός στην παιδική ηλικία

Πρόγραμμα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.)

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Παν. & Αγλ. Κυριακού» κατά το έτος 2012, σε εφηβικό πληθυσμό της Αττικής, οι γνώσεις των εφήβων για τη φύση της μηνιγγίτιδος, τα μέτρα πρόληψης σε περίπτωση κρούσματος και την ύπαρξη του εμβολίου ήταν εξαιρετικά περιορισμένες (ποσοστό μεγαλύτερο από 50% δηλώνουν πλήρη άγνοια για τα παραπάνω θέματα – 6ο Εντατικό Σεμινάριο Εφηβικής Ιατρικής, posterpresentation). Άλλωστε, ανάλογες εμπειρίες υπήρξαν και παλαιότερα κατά τις προσπάθειες ενημέρωσης γονέων και εκπαιδευτικών, όπως με χιούμορ περιγράφεται στο κείμενο του δασκάλου μας, Παιδιάτρου-Λοιμωξιολόγου Δημητρίου Ζουμπουλάκη («Ενημέρωση για τη μηνιγγίτιδα σε σχολείο – Λιθοβολισμός στην Άνω Ζοφριά»). Κατά τη διάρκεια και με αφορμή τη μελέτη της Μ.Ε.Υ., πραγματοποιήθηκε και παρουσίαση ενημέρωσης των εφήβων από τους ειδικούς της Μ.Ε.Υ. σχετικά με τα παραπάνω θέματα. Οι έφηβοι παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συμμετοχή, ενώ τα σχόλια εκπαιδευτικών και παιδιών ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Τα αιτήματα των σχολείων για σχετική ενημέρωση αυξάνονται συνεχώς και αφορούν όλη τη χώρα. Μελλοντική έρευνα και αξιολόγηση θα δώσει περαιτέρω πληροφορίες για τη βελτίωση της εφαρμογής ενός τέτοιου προγράμματος.

Βιβλιογραφία

1.ClausHetal. J Infect Dis. 2005; 191:1263-1271.

2.Sakou II, Tsitsika AK, Papaevangelou V, Tzavela EC, Greydanus DE, Tsolia MN. Vaccination coverage among adolescents and risk factors associated with incomplete immunization. Eur J Pediatr 2011;Vol 170,Issue 11,pg 1419-1426.

3.TzanakakiG, Nationalmeningococcalreferencelaboratory, 2010, ReportAthens

4.Brigham KS et al, Curr Opin Pediatr.2009;21:437-443

5.Zuschneld I, et al. Euro Surveill. 2008;13:pll=19031

6.Τσίτσικα Α. Η ανάπτυξη του Εφήβου στο Εφηβεία: η ηλικία των μεταβολών και των δυνατοτήτων, Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδης, 2011, Τόμος 1, κεφάλαιο 2, σελ.33-38.

7.Sakou II, Tzanakaki G, Tsolia MN, Sioumala M, Barbouni A, Kyprianou M, Papaevangelou V, Tsitsika A, Blackwell CC, Kafetzis D, Kremastinou J. Investigation of serum bactericidal activity in childhood and adolescence 3-6 years after vaccination with a single dose of serogroup C meningococcal conjugate vaccine.Vaccine. 2009 Jul 16;27(33):4408-11. Epub 2009 Jun 3.

8.Butler KM. Meningococcal meningitis prevention programs for college students: a review of the literature. Worldviews Evid Based Nurs.2006;3(4):185-93.

9.Kassianos G. Vaccination for tomorrow: the need to improve immunisation rates. J Fam Helath Care.2010;20(1):13-6.

10.Walther S. A parent’s decision on immunization: making the right choice. Pediatrics, May 2011.

11.Ματσανιώτης Ν, Καρπάθιος Θ και συνεργάτες. Μικροβιακές Λοιμώξεις στο Παιδιατρική, τόμος 1, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας 1999, σελ. 208-209.

12.Σάκου Ε, Δημητρακοπούλου Β, Δημητροπούλου Χ, Ανδρή Ε, Τσίτσικα Α. Γνώσεις Ελλήνων εφήβων για τη μηνιγγίτιδα, τα μέτρα πρόληψης σε περίπτωση κρούσματος και την εφαρμογή του σχετικού εμβολιασμού. Στα πρακτικά του 6ου Εντατικού Σεμιναρίου Εφηβικής Ιατρικής, ΑΑ-25.

13.Ζουμπουλάκης Δ. Ενημέρωση για τη μηνιγγίτιδα σε σχολείο – Λιθοβολισμός στην Άνω Ζοφριά στο «Τα Λοιμώδη ... μεταξύ μας», Έκδοση ΜΑΚΚΑ, 2000.

Άρτεμις Κ. Τσίτσικα

Έγγραφα

i-miniggitidokokkiki-nosos-stous-efibous.doc