Πρωταθλητισμός και γενετικό Doping

Τα οφέλη της άθλησης στη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων είναι γνωστά και αδιαμφισβήτητα. Επιπλέον, η άθληση κατά την εφηβική ηλικία αποτελεί τρόπο εκτόνωσης και αποτρέπει την ανάπτυξη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Η συμβολή των αθλητικών προγραμμάτων κατά την παιδική και εφηβική ηλικία στην αντιμετώπιση των νοσημάτων φθοράς των ενηλίκων είναι σημαντική. Νοσήματα όπως η υπέρταση, η καρδιαγγειακή νόσος, η οστεοπόρωση και οι επιπτώσεις της εγκατεστημένης σε νεαρά ηλικία παχυσαρκίας θα μπορούσαν να περιοριστούν σημαντικά με τη συστηματική αθλητική δραστηριότητα.

Σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας οποιουδήποτε αθλητικού προγράμματος, έτσι ώστε να αποδοθούν τα μέγιστα οργανικά και ψυχικά οφέλη, είναι η τήρηση της ισορροπίας σε όλα τα επίπεδα. Μεταξύ των δύο άκρων ελλειμματικής και υπερβολικής λειτουργίας (καταστάσεις αλλόστασης ή κακόστασης), βρίσκεται η χρυσή τομή της ομοιόστασης (εύσταση). Η ιδιαίτερη θέση που κατείχε η τήρηση της ισορροπίας και του μέτρου στην αρχαία Ελλάδα εκφράζεται από το Δελφικό «Μηδέν άγαν» και απο τον Πυθαγόρα με τη ρήση: «Σιτία, ποτά, ύπνος και αφροδίσια, πάντα ταύτα μέτρια. Το δε περισσούν νούσων ποιεί». Τα παραπάνω αποκαλύπτουν τη νοσογόνο δύναμη της υπερβολής που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική οργανική ή/και ψυχική δυσλειτουργία.

Ο πρωταθλητισμός χαρακτηρίζεται από υπερβολή. Ο αθλητής, με εξαντλητική προσπάθεια σκοπεύει στην επιτυχία. Η υπερβολή αυτή δημιουργεί κινδύνους για την υγεία και μετριάζει τα οφέλη της άσκησης, ενώ παράλληλα επιβαρύνει ψυχολογικά το άτομο μέσα από μια διαδικασία συνεχούς stress. Επιπλέον, μπορεί να υιοθετηθεί μια νέα ηθική που επιτρέπει τη χρήση οποιουδήποτε μέσου για την κατάκτηση του στόχου. Είναι ευνόητο ότι τα παραπάνω αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό ενός παιδιού ή εφήβου, ενώ σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και τη διάπλαση του χαρακτήρα που ακόμη είναι υπό διαμόρφωση.

Το γενετικό doping αποτελεί τη μη θεραπευτική χρήση γονιδίων, γενετικών στοιχείων ή και κυττάρων που έχουν την ικανότητα να προκαλέσουν αύξηση του μεγέθους και απόδοσης των μυών χωρίς την προαπαιτούμενη άσκηση. Μολονότι δεν έχει δημοσιευτεί γενετικό doping σε ανθρώπους ακόμη η δυνατότηταχρήσης μοριακών τεχνικών δεν είναι πολύ μακρια.Οι τεχνικές αυτές αφορούν είτε απευθείας ένεση DNA σε ιστό «γυμνό», «πακεταρισμένο» με τη μορφή λιποσωμάτων ή ενσωματωμένο σε ιούς που λειτουργούν σαν «δούρειοι ίπποι», είτε με την προσθήκη γενετικά τροποποιημένων κυττάρων. Ας σημειωθεί ότι το γενετικό doping θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανιχνευθεί, ενώ παράλληλα μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στους αθλητές. Συγκεκριμένα, αυξάνεται ο κίνδυνος για παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος και θρομβώσεις, ενώ μπορεί να υπάρξει και ισχυρή ανοσοποιητική αντίδραση του οργανισμού. Επίσης, η ραγδαία ανάπτυξη των μυών μπορεί να οδηγήσει σε καταπόνηση, διαστρέμματα, θραύση τενόντων και κατάγματα ή ακόμα και σε δημιουργία νεοπλασιών όπως ραβδομυοσάρκωμα .

Όπως προαναφέρθηκε, ο έλεγχος θα είναι εξαιρετικά δύσκολος και υπάρχει σχετική αδυναμία ανίχνευσης. Συγκεκριμένα, για να ελεγχθεί η γενετική παρέμβαση χρειάζεται βιοψία ιστού το οποίο αποτελεί μία ιατρική πράξη ακριβή σε οικονομικό κόστος και με απαιτήσεις σε εξειδικευμένο προσωπικό και μηχανήματα. Είναι αλήθεια πως το γενετικό doping αποτελεί έναν «εφιάλτη» με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις. Για να υπάρξει οποιαδήποτε πρόοδος και να ληφθούν μέτρα, χρειάζεται ενημέρωση, αλληλεπίδραση της πολιτείας με τονκοινωνικό ιστό, καθώς και πλαισίωση των επιτροπών αντι-doping με γενετιστές.

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν οι φυσικά «ντοπαρισμένοι», δηλαδή άτομα τα οποία έχουν υποστεί ενδογενή μετάλλαξη γονιδίων (ερυθροποιητίνης ή μυοστατίνης). Είναι διάσημο πλέον το βρέφος των επτά μηνών που μπορεί να ανεβαίνει σκάλες λόγω υπερβολικής ανάπτυξης του μυικού του συστήματος! Το εντυπωσιακό αυτό αποτέλεσμα οφείλεται σε μια κληρονομική μετάλλαξη που οδηγεί στην παραγωγή αναποτελεσματικής μυοστατίνης, η οποία φυσιολογικά περιορίζει την αύξηση των μυών. Πρόσφατα δε, υπήρξε η ανακάλυψη ότι υπάρχει γενετική διαφοροποίηση που δυσχεραίνει την αποβολή αναβολικών/ανδρογόνων στεροειδών από τα ούρα με αποτέλεσμα τη δυσκολία στον εντοπισμό κατά τον έλεγχο !

Όπως λοιπόν διαφαίνεται, είναι πιθανό γενετικά διαφοροποιημένα άτομα να ενθαρρύνονται στη συμμετοχή τους στον πρωταθλητισμό, ενώ οι υπόλοιποι αθλητές να αναζητούν τρόπους να εξισωθούν μαζί τους γενετικά διαφοροποιημένους – με οποιοδήποτε κόστος στηνυγεία, την ηθική και την ίδια την υπόστασή τους.

Η φαρέτρα του doping στο μέλλον προβλέπεται ιδιαίτερα ενισχυμένη και ευρηματική. Αν και τεράστια κονδύλια δαπανώνται για τη βελτίωση των μεθόδων ανίχνευσης των ουσιών, το doping βρίσκεται πάντα βήματα πιο μπροστά. Το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό, αφού ο αριθμός των αθλητών-χρηστών είναι υψηλότατος και θετικά ευρήματα ανευρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά.

Η μόνη ουσιαστική ελπίδα φαίνεται να ξεκινά από τους νέους αθλητές-τους νέους ανθρώπους- πριν τον εγκλωβισμό τους στα κυκλώματα του doping. Η ευθύνη των παιδιάτρων είναι σημαντική, αφού μπορούν να ενημερώσουν και να καθοδηγήσουν τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους. Οι παράγοντες επιτυχίας μιας αθλητικής προσπάθειας δεν είναι άλλοι από την ισορροπημένη διατροφή, την κατάλληλη προπόνηση, μα πάνω απ’ όλα το ψυχικό σθένος - σε συνδυασμό με την επιμονή και τη συνεχή βελτίωση.

Χρειάζεται ωστόσο προσοχή, αφού η δογματική απαγόρευση και η συλλήβδην καταδίκη όλων των διαθέσιμων ουσιών μπορεί να οδηγήσουν σε αμφισβήτηση της αξιοπιστίας του παιδιάτρου από τον ενδιαφερόμενο, με αντίθετα αποτελέσματα.

Απαιτείται γνώση των πλεονεκτημάτων και παρενεργειών των ουσιών, παράθεση δεδομένων, παραδειγμάτων και επιστημονικά επιχειρήματα, προκειμένου να υπάρξει η παραμικρή πρόοδος έναντι της μάστιγας του doping.

Βιβλιογραφία 

1. Κανακά Χ. Άθληση : Οφέλη και υπερβολές. Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής

Πανεπιστημίου Αθηνών, 37η Παιδιατρική Ενημέρωση 2004, 51 (3) : 276-277.

2. Friedmann T, Rabin O, Frankel MS. Ethics. Gene doping and sport. Science. 2010 Feb 5;327(5966):647-8.. 

3. Mansour MM, Azzazy HM. The hunt for gene dopers. Drug Test Anal. 2009 Jul;1(7):311-22

4. Gatzidou E, Gatzidou G, Theocharis SE. Genetically transformed world records: a reality or in the sphere of fantasy?Med Sci Monit. 2009 Feb;15(2):RA41-47..

5. LongBJ, StraubD. Αθλητιατρική. Στο : Ηolland-Hall C, Brown RT. Secrets

Εφηβικής Ιατρικής. Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης : Tσίτσικα Α, Χρούσος Γ.

Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδης 2005 : 233-253.

6. Χρούσος Γ, Τσίτσικα Α. Doping στα παιδιά και τους εφήβους. Η νέα μάστιγα. Εναρκτήρια ομιλία, 38η Θεραπευτική Ενημέρωση, Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών 2005, 52(3): 221-225.

Γεώργιος Χρούσος, Άρτεμις Κ. Τσίτσικα

Έγγραφα

protathlitismos-kai-genetiko-doping.docx