Το bullying είναι λέξη... ελληνική!

Το Βήμα. Τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού αυξάνονται ραγδαία στη χώρα μας. Εκεί δε που το πράγμα παίρνει θηριώδεις διαστάσεις είναι στο Διαδίκτυο. Η Ελλάδα έρχεται δεύτερη στην Ευρώπη σε περιστατικά ψηφιακής βίας

Τα σχολικά κουδούνια χτύπησαν για άλλη μια χρονιά πριν από λίγες ημέρες και μέσα στις αίθουσες χιλιάδες παιδιά θα προσπαθήσουν να κατακτήσουν και εφέτος γνώση, κοινωνικότητα, καλές επιδόσεις, όνειρα για το μέλλον. Σε αυτό το όμορφο κάδρο όμως υπάρχουν και γκρίζες φιγούρες.

Πρόκειται για κάποια παιδιά – δυστυχώς ολοένα αυξανόμενα, σύμφωνα με τα ερευνητικά στοιχεία – για τα οποία οι σχολικές αίθουσες θα μοιάζουν με φυλακή, η αυλή του σχολείου με εκτελεστικό απόσπασμα και ο δρόμος από και προς το σχολείο στρωμένος με αγκάθια. Και αυτό διότι το μεγάλο «αγκάθι» μέσα τους θα είναι ο σχολικός εκφοβισμός που υφίστανται από τους συμμαθητές τους. Το bullying αποτελεί κατά τους ειδήμονες ένα φαινόμενο όχι μόνο υπαρκτό και στη χώρα μας αλλά συνεχώς εντεινόμενο – ελέω και της οικονομικής κρίσης –, το οποίο μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει βρει έναν μεγάλο «σύμμαχο», ο οποίος το βοηθά να γιγαντώνεται. Δεν είναι άλλος από το Διαδίκτυο, που όσα καλά προσφέρει, άλλα τόσα επικίνδυνα μπορεί να σημαίνει για τη ζωή των εφήβων αν γονείς, εκπαιδευτικοί αλλά και η Πολιτεία δεν έχουν τα μάτια τους δεκατέσσερα. Οσα θα διαβάσετε στις σελίδες που ακολουθούν μπορεί να σας κάνουν να φοβηθείτε, ιδιαιτέρως αν είστε γονείς. Ισως μόνο έτσι όμως μπορέσετε να καταλάβετε τον φόβο ενός θύματος του σχολικού εκφοβισμού, ώστε κάποτε με συντονισμένες κινήσεις στο όμορφο κάδρο του σχολείου να μην υπάρχουν πλέον γκρίζες φιγούρες αλλά μόνο εφηβικά χαμόγελα.

Πρόσφατα στη Βόρεια Ελλάδα (δεν αποκαλύπτουμε την πόλη για ευνόητους λόγους) μια 15χρονη μαθήτρια έπεσε... και ξαναέπεσε και ξαναέπεσε θύμα σωματικής και λεκτικής βίας από τους συμμαθητές της. Επρόκειτο για ένα παιδί με ιδιαιτερότητες στη συμπεριφορά, απομονωμένο και δύσθυμο, κυρίως λόγω προβλημάτων στο οικογενειακό περιβάλλον του, το οποίο όμως δεν ενοχλούσε κανέναν. Κάποιοι συμμαθητές όμως της έφηβης θεώρησαν «μαγκιά» να την ενοχλήσουν με τον χειρότερο τρόπο. Και όταν δεν μπορούσαν πια να το πράξουν εντός του σχολείου, επειδή τους πήραν είδηση και τους έγιναν οι σχετικές παρατηρήσεις, άρχισαν να την εκφοβίζουν μέσω Διαδικτύου. Μέσω του Internet συνεννοήθηκαν και μεταξύ τους οι «νταήδες» για το ραντεβού που θα αποδείκνυε για άλλη μία φορά την... εξουσία τους. Ετσι ένα απόγευμα περίμεναν τη 15χρονη στη στάση του λεωφορείου όπου ήξεραν ότι θα βρίσκεται μετά το μάθημά της και τη χτύπησαν αλύπητα. Η μικρή, η οποία δεν είχε μιλήσει στους γονείς της για τον εκφοβισμό που δεχόταν επί μακρόν, γύρισε εκείνη την ημέρα στο σπίτι πολύ τραυματισμένη σωματικά (και πόσο άραγε ψυχικά). Αρχικώς οι γονείς της απευθύνθηκαν στους γονείς των θυτών, οι οποίοι όμως αδιαφόρησαν, και τελικώς κατέληξαν στον ιατροδικαστή. Συγχρόνως έχει ξεκινήσει μια παρέμβαση στο πλαίσιο του σχολείου ώστε να μπει τέλος σε αυτή τη φοβερή και... φοβιστική (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς) ιστορία. Η υπόθεση βρίσκεται σε εξέλιξη, ένα μεγάλο τραύμα όμως σε αυτό το κορίτσι έχει ήδη ανοιχτεί και κανένας δεν μπορεί να ξέρει τη δική του εξέλιξη...

Στη θέση τώρα της 15χρονης τοποθετήστε παιδιά οπουδήποτε ανά την Ελλάδα, διότι, όπως δείχνουν όλα τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το bullying ή αλλιώς ο σχολικός εκφοβισμός δεν γνωρίζει τόπους (ούτε καν σύνορα). Και μάλιστα, όπως σημειώνουν μιλώντας στο «Βήμα» οι ειδήμονες επί του θέματος, τα περιστατικά φαίνεται να αυξάνονται - πιθανότατα πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για άλλη μία «παρενέργεια» της κρίσης, που πρωτίστως είναι κοινωνική και έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχοσύνθεση των παιδιών κάνοντάς τα επιθετικά, καθιστώντας τα θύτες απίστευτων πράξεων (αλλά και μαζί θύματα ενός συστήματος το οποίο σίγουρα δεν δημιούργησαν τα ίδια και δεν ευθύνονται για αυτό). Τα σχολεία μόλις άνοιξαν και μαζί τους, δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις, άνοιξε και ένας νέος κύκλος εκφοβισμού παιδιών από τους συμμαθητές τους - πρόκειται μάλιστα για έναν κύκλο που ξεφεύγει πλέον πολύ συχνά από τα όρια της αυλής του σχολείου και μετατρέπεται σε τσουνάμι μέσω του πιο βολικού «μέσου» που μας φέρνει πιο κοντά (ως φαίνεται όμως, κάποιες φορές επικίνδυνα κοντά), του Διαδικτύου.

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός

Ο νόμος του φόβου επικρατεί σε πολλά σχολεία - μάλιστα οι «νταήδες» μπορεί να δρουν μεμονωμένα ή σε ομάδες.

Ας ξεκινήσουμε όμως από τους «ξύλινους» αλλά απαραίτητους ορισμούς προκειμένου να τεθεί ένα συγκεκριμένο πλαίσιο σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει σχολικός εκφοβισμός (school bullying). Επιστημονικώς λοιπόν, σύμφωνα με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ), ως σχολικός εκφοβισμός ορίζεται η εσκεμμένη και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Για να σας το κάνουμε εικόνα, γενικώς ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να περιλαμβάνει σωματική βία (χτυπήματα, γροθιές κ.ά.), απειλές, εκβιασμούς, πειράγματα, «φαρμακερά» παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών, εσκεμμένο αποκλεισμό κάποιων παιδιών από κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες, σεξουαλική παρενόχληση, κλοπές των αντικειμένων του θύματος ή πρόκληση ζημιών σε αυτά.

Και αν όλα αυτά σάς ακούγονται υπερβολικά ή μακρινά, σαν σενάρια ταινιών, να ξέρετε ότι, όπως δείχνουν διαφορετικές έρευνες, τέτοια βίαια σενάρια παίζονται συχνά με άκρως αληθινούς «πρωταγωνιστές» μέσα στις σχολικές τάξεις.

Στοιχεία που συγκλονίζουν

Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (2012) του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) μαρτυρούν ότι το 8,5% των μαθητών αναφέρει ότι υφίσταται εκφοβισμό δύο-τρεις φορές τον μήνα, ενώ το 15,8% αναφέρει ότι εκφοβίζει τους άλλους δύο-τρεις φορές τον μήνα. Ενα στα τέσσερα αγόρια (ποσοστό 23,9%) αναφέρει σωματική βία το τελευταίο έτος έναντι 8,3% των κοριτσιών που εμπλέκονται συχνότερα σε λεκτική βία.

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το 15,9% των εφήβων απάντησε ότι έχει υποστεί σωματική βία τον τελευταίο χρόνο, ενώ ένας στους δύο (49%, για την ακρίβεια) ανέφερε ότι κάτι τέτοιο τού έχει συμβεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Λεκτικά πειράγματα ανέφερε ότι έχει υποστεί το 5,5%, ενώ το 4,4% έχει πέσει θύμα πειραγμάτων ή χειρονομιών σεξουαλικού περιεχομένου. Σημειώνεται ότι «Το Βήμα» ήλθε σε επαφή με τους υπευθύνους του ΕΠΙΨΥ, οι οποίοι ανέφεραν ότι η επόμενη σχετική έκθεση με τα στοιχεία για τον σχολικό εκφοβισμό βρίσκεται σε φάση επεξεργασίας και αναμένεται να δημοσιοποιηθεί μέσα στους επόμενους μήνες.

Παράλληλα μελέτη ειδικών του Τμήματος Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής κ. Πέτρο Σκαπινάκη, η οποία περιελάμβανε 5.614 μαθητές 16-18 ετών από 25 Γενικά Λύκεια της χώρας, έδειξε ότι συνολικά περίπου 12% των μαθητών έχει υπάρξει θύμα επιθετικότητας, ενώ το 20% έχει εμπλακεί ως θύτης σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Πάντως συχνή εμπλοκή - δηλαδή τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα - είχαν (ευτυχώς) λιγότερα παιδιά (1,4% και 2,8% αντιστοίχως).

Η εξουσία του ισχυρού

Οπως εξηγεί ο κ. Σκαπινάκης μιλώντας στο «Βήμα», η μελέτη αυτή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που «ακτινογραφεί» τον σχολικό εκφοβισμό ξεκίνησε λίγο πριν από την κρίση, και συγκεκριμένα το 2007, και η συλλογή των στοιχείων ολοκληρώθηκε το 2009, ωστόσο η ανάλυσή τους συνεχίζεται αποκαλύπτοντας συνεχώς ενδιαφέρουσες πτυχές του bullying. Μέσα στο 2015 η ερευνητική ομάδα αναμένεται να προχωρήσει σε νέα συλλογή δεδομένων τα οποία θα αποτυπώσουν και την επίπτωση της «λαίλαπας» που πέρασε πάνω από τη χώρα τα τελευταία χρόνια στα ποσοστά του σχολικού εκφοβισμού. Πάντως, κατά τον καθηγητή, ήδη οι κρούσεις παιδιών και των οικογενειών τους δείχνουν ότι το φαινόμενο λαμβάνει μεγαλύτερες διαστάσεις. «Πρόκειται για ένα εκτεταμένο φαινόμενο που δίνει λανθασμένα μηνύματα, με κυριότερο το ότι δεν είμαστε καθόλου ανεκτικοί στη διαφορετικότητα, όποια και αν είναι αυτή - είτε αφορά φυλή και χρώμα, είτε παιδιά με καλύτερες επιδόσεις από εμάς, τα οποία είναι και από τα κύρια θύματα του bullying, είτε παιδιά που δεν είναι τόσο κοινωνικά. Πρέπει να εξηγήσουμε ότι το bullying δεν αφορά έναν τσακωμό μεταξύ "τσαμπουκάδων". Κλείνει μέσα του μια ασυμμετρία δύναμης - οι δυνατοί εκφοβίζουν εκείνους που θεωρούν πιο αδύναμους. Και πρέπει να δείχνουμε μηδενική ανοχή σε τέτοια φαινόμενα, καθώς μπορεί να κοστίσουν πολύ σοβαρά στην ψυχική υγεία των θυμάτων στο μέλλον».

Κατάθλιψη και αυτοκτονίες

Ο σχολικός εκφοβισμός έχει βρει νέα μέσα για να γιγαντώνεται, με κυριότερο το Διαδίκτυο. Οι γονείς δεν θα πρέπει να αισθάνονται απαραίτητα ασφαλείς όταν το παιδί είναι «ήσυχο στο δωμάτιό του»

Ο κ. Σκαπινάκης τονίζει πως έχει αποδειχθεί ότι το έντονο bullying συνδέεται με κατάθλιψη, με αυτοκτονικό ιδεασμό, ακόμη και με αυτοκτονίες. «Ευτυχώς δεν έχουμε καταγράψει αυτοκτονίες παιδιών στη χώρα μας, αλλά στο εξωτερικό οι αυτοκτονίες εφήβων λόγω σχολικού εκφοβισμού συνεχώς αυξάνονται. Και για την Ελλάδα όμως, όσο το φαινόμενο εντείνεται, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει αν θα δούμε έφηβους αυτόχειρες στο μέλλον οι οποίοι έχουν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι μελέτη της ομάδας μας που δημοσιεύθηκε το 2011 στο "BMC Psychiatry" έδειξε πως τα θύματα του bullying, και κυρίως αυτά που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό σε εβδομαδιαία βάση, εμφάνιζαν συχνότερα αυτοκτονικό ιδεασμό, κάτι πάντως που δεν φάνηκε να αφορά και τους θύτες. Μάλιστα η ιδέα της αυτοκτονίας φάνηκε να στοιχειώνει το μυαλό κυρίως των αγοριών που είχαν υποστεί τον εκφοβισμό». Το bullying λοιπόν μπορεί να σκοτώσει και τα περιστατικά αυτοκτονιών παιδιών-θυμάτων είναι πολλά. Μόνο τις τελευταίες ημέρες στη Βρετανία ένας 11χρονος πήρε υπερβολική δόση παυσίπονων και κατέληξε από καρδιακή προσβολή επειδή οι συμμαθητές του τον κορόιδευαν λόγω της... εξυπνάδας του. Λίγες εβδομάδες πριν και πάλι στη Βρετανία ένας 16χρονος και μια 15χρονη που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό επί έτη αποφάσισαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους ενώ μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε, στη Φλόριδα, ένα 14χρονο αγόρι αυτοκτόνησε μέσα στις τουαλέτες του σχολείου του επειδή υφίστατο λεκτική και σωματική βία από τους συμμαθητές του λόγω του ότι ήταν... μικρόσωμο. Και ο μακάβριος κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει...

Το προφίλ θυμάτων και θυτών

Ποιος είναι όμως αυτός ο υποτιθέμενος «αδύναμος κρίκος» της αλυσίδας του σχολείου που οι δυνατοί συμμαθητές του κρίνουν ότι πρέπει να... αποβληθεί με τον πιο σκληρό τρόπο από τη ζωή της τάξης; Στοιχεία των ερευνητών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που δημοσιεύθηκαν το 2012 στο επιστημονικό περιοδικό «Child & Adolescent Psychiatry & Mental Health» σκιαγραφούν το «προφίλ» τόσο των θυτών όσο και των θυμάτων. Οπως φαίνεται, τα θύματα είναι συνήθως παιδιά που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο είτε στις επιδόσεις είτε στην εμφάνιση είτε στη συμπεριφορά. «Μπορεί να είναι ένα παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ένα παιδί κλειστό, ένας πολύ καλός μαθητής. Σε ό,τι αφορά τους θύτες, οι κακές επιδόσεις στο σχολείο και η ανεργία του πατέρα φάνηκε να αποτελούν ισχυρούς παράγοντες για τέτοιου είδους επιθετικές συμπεριφορές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι συχνά οι πατεράδες των θυτών ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η σύνδεση; Συνήθως όταν ο πατέρας είναι μονίμως απών ως ελεύθερος επαγγελματίας που πασχίζει να τα καταφέρει εργασιακά σε έναν δύσκολο στίβο, το παιδί εκ των πραγμάτων μπαίνει σε ό,τι αφορά την ανατροφή του στον "αυτόματο πιλότο" και είναι πολύ πιο εύκολο να ξεφύγει. Είναι πιθανό πάλι οι ελεύθεροι επαγγελματίες να περνούν έστω και ασυναίσθητα επιθετικότερα μηνύματα στα παιδιά τους, καθώς και οι ίδιοι γίνονται πιο διεκδικητικοί για να επιβιώσουν στην αρένα του ελεύθερου επαγγέλματος»εξηγεί ο κ. Σκαπινάκης.

Η Ελλάδα στην κορυφή της ψηφιακής βίας

Τα κορίτσια συνήθως επιδίδονται σε λεκτική βία και από τα κύρια θύματα των κακόβουλων σχολίων τους είναι παιδιά που διαφέρουν στην εμφάνιση, όπως λόγω κάποιων περιττών κιλών

Ο σχολικός εκφοβισμός όμως έχει περάσει εδώ και καιρό τα σύνορα της αυλής του σχολείου τρέχοντας με ιλιγγιώδεις ταχύτητες στους ιντερνετικούς δρόμους. Πρόσφατη μελέτη σε εφήβους ηλικίας 14-17 ετών από επτά ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Πολωνία, Γερμανία, Ρουμανία, Ολλανδία και Ισλανδία) που διεξήχθη από κονσόρτσιουμ επιστημόνων με πρώτη συγγραφέα την κυρία Αρτεμη Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστ. Υπεύθυνος Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ), Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», έδειξε ότι περισσότερα από δύο στα δέκα παιδιά (για την ακρίβεια, ποσοστό 21,9%) ανέφεραν ότι είχαν δεχθεί διαδικτυακό εκφοβισμό τους τελευταίους 12 μήνες από τη διεξαγωγή της μελέτης. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι κύρια θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού ήταν τα κορίτσια (24,1% έναντι 21,9% στα αγόρια). Η χώρα μας φάνηκε να κρατά τη δεύτερη θέση στο διαδικτυακό bullying (26,8%), πίσω μόνο από τη Ρουμανία (37,3%). Τα χαμηλότερα ποσοστά κατεγράφησαν σε Ισπανία και Ισλανδία (13,3% και 13,5% αντιστοίχως). Και βέβαια ο εκφοβισμός αυτός στοιχίζει ακριβά στην ψυχική υγεία των θυμάτων, σύμφωνα με τις ίδιες τις δηλώσεις τους. Ενας στους δύο εφήβους που τον υφίσταται αναφέρει ότι επηρεάστηκε αρνητικά αρκετά ως πολύ, κάτι που φαίνεται να αντικατοπτρίζεται και στη συμπεριφορά, αφού ο διαδικτυακός εκφοβισμός αποδείχθηκε ότι συσχετίζεται με συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς. Οι ερευνητές τονίζουν με βάση τα ευρήματα ότι «ο διαδικτυακός εκφοβισμός αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα που αφορά περισσότερους από έναν στους πέντε ευρωπαίους εφήβους που συμμετείχαν στη μελέτη. Η αντιμετώπιση του φαινομένου αποτελεί ανάγκη και απαιτείται πολιτικός σχεδιασμός που να στοχεύει στην πρόληψή του». 

Η επιθετικότητα της ανωνυμίας

Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» η κυρία Τσίτσικα, το Διαδίκτυο φαίνεται να «λύνει τα χέρια» των θυτών καθιστώντας ακόμη πιο εύκολο, χωρίς κανέναν έλεγχο, τον εκφοβισμό συμμαθητών τους. «Χαρακτηριστικό της κακής δύναμης του Διαδικτύου που τρέφει το cyberbullying είναι ένα περιστατικό που αντιμετωπίσαμε. Ενα έφηβο κορίτσι είχε ανεβάσει στο Διαδίκτυο ένα "χαζούλικο" βίντεο. Αυτό το βίντεο έγινε ο εφιάλτης της. Οι συμμαθητές της άρχισαν να την κοροϊδεύουν ασταμάτητα, την απομόνωσαν πλήρως και εκείνη εμφάνισε πολύ σημαντική δυσλειτουργία, με αποτέλεσμα ακόμη και να εγκαταλείψει για ένα διάστημα το σχολείο. Το Τμήμα Ασφαλείας Διαδικτύου της Μονάδας μας προσπάθησε να κατεβάσει το υλικό, κάτι που δεν κατέστη δυνατόν. Το κοριτσάκι αυτό υπέστη πολύ σοβαρή βλάβη από αυτή τη φαινομενικά "χαζούλικη" ιστορία». Η ειδικός εξηγεί ότι το Διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία και κάνει παιδιά που στον φυσικό κόσμο θεωρούνται μέτρια να διαπρέπουν στον εικονικό κόσμο, ο οποίος τους χαρίζει, με λανθασμένο τρόπο, τη χαμένη αυτοπεποίθησή τους. «Εχουν το Διαδίκτυο για δεκανίκι και αισθάνονται ότι τους προσδίδει δύναμη. Ετσι τα παιδιά αυτά νιώθουν ξαφνικά άτρωτα και βγάζουν όλα τα συσσωρευμένα αρνητικά συναισθήματά τους επάνω στους αθώους συμμαθητές τους». 

Απουσία και ψευδαισθήσεις γονέων

Και μέσα σε όλα αυτά, πού βρίσκονται οι γονείς; Η κυρία Τσίτσικα σημειώνει ότι τα περιστατικά bullying είναι μεμονωμένα στο Δημοτικό, ίσως επειδή υπάρχει καλύτερος έλεγχος των δασκάλων και των γονέων επάνω στα παιδιά. Στο Γυμνάσιο όμως, σε συνδυασμό με τη δύσκολη φάση της εφηβείας, τα περιστατικά αυξάνονται. Στη δίνη της κρίσης μάλιστα που βιώνει τα τελευταία χρόνια η χώρα μας, συχνά οι γονείς, προσηλωμένοι στο πώς θα εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για την επιβίωση της οικογένειάς τους, είναι απόντες από την εφηβεία των παιδιών τους. «Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στην κρίση τα τηλεφωνήματα στη Μονάδα μας για bullying αυξήθηκαν. Ενας γονέας που είναι άνεργος και ψάχνει καθημερινά δουλειά ή που αντιθέτως εργάζεται ατελείωτες ώρες για να τα βγάλει πέρα, ακόμη και σε δύο ή περισσότερες δουλειές, είναι επόμενο να παραμελεί την επικοινωνία με το παιδί του. Συγχρόνως πολλοί γονείς έχουν πλήρη άγνοια του Διαδικτύου και των κινδύνων του. Θεωρούν πως όταν το παιδί τους βρίσκεται στο δωμάτιό του μπροστά στον υπολογιστή είναι ασφαλές. Αλλά τα άσχημα του Διαδικτύου, μεταξύ των οποίων και το bullying, καραδοκούν πίσω από τις κλειστές πόρτες». 

Σωματικά συμπτώματα για θύματα και θύτες

Ακόμη και αν ένα παιδί δεν μιλήσει στους γονείς του για το ότι έχει εμπλακεί σε bullying - είτε ως θύτης είτε ως θύμα -, κάτι που συχνά συμβαίνει λόγω φόβου ή ντροπής, μπορεί το σώμα του να «φωνάζει» το πρόβλημα, φθάνει οι γονείς να δουν τα σημάδια. Μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές ημέρες από την ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο «ΒΜC Research Notes» και περιελάμβανε 2.427 παιδιά 16-18 ετών από σχολεία της χώρας έδειξε ότι τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού συχνά αναφέρουν πόνους στη μέση, ζαλάδες και κόπωση. Οσο για τους θύτες, η συχνότερη αναφορά τους σε σωματικά συμπτώματα αφορούσε πόνους στη μέση. Τόσο οι θύτες όσο και τα θύματα ανέφεραν επίσης προβλήματα στον ύπνο και πόνους στην κοιλιά. Σχολιάζοντας τα ευρήματα ο κ. Σκαπινάκης εξηγεί ότι «πολλά παιδιά εκφράζουν μέσω των σωματικών συμπτωμάτων τους αυτό που τους κατατρώγει τη ζωή και δεν μπορούν να το εκφράσουν με λέξεις». 

Και βέβαια δεν είναι μόνο οι γονείς που οφείλουν να «μυρίζονται» το bullying ώστε να σώσουν εγκαίρως τα παιδιά τους. Είναι πρωτίστως η Πολιτεία, η οποία πρέπει να προλαμβάνει τέτοιες καταστάσεις και όταν δεν καταφέρνει να τις προλάβει τουλάχιστον να παρεμβαίνει εγκαίρως ώστε να γίνεται το μικρότερο δυνατό κακό. Τι κινήσεις έχουν γίνει προς αυτές τις κατευθύνσεις και αν έχουν γίνει, επαρκούν; Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Τατιάνα Γκάτσα, συντονίστρια Δράσεων Πρόληψης Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού του υπουργείου Παιδείας στην Περιφέρεια της Ηπείρου (σημειώνεται ότι έχουν τοποθετηθεί 13 τέτοιοι συντονιστές σε ολόκληρη την Ελλάδα, ένας σε κάθε Περιφέρεια), έχουν γίνει κινήσεις τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Εχει δημιουργηθεί ένα Ευρωπαϊκό Δίκτυο Antibullying στο οποίο συμμετέχουν 13 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, με πληθώρα δράσεων, ενώ στο τέλος του 2012 το υπουργείο Παιδείας ίδρυσε Παρατηρητήριο ενάντια στον Σχολικό Εκφοβισμό, το οποίο διαχειρίζεται τα «εργαλεία» που πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση για την πάταξη του φαινομένου. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις θετικές αυτές κινήσεις, η κυρία Γκάτσα υπογραμμίζει ότι «είμαστε σε πρώιμα στάδια τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν, και κυρίως τώρα, μέσα στην κρίση η οποία εντείνει το φαινόμενο: απαιτούνται κοινωνικές μορφές βοήθειας, ιδίως σε οικογένειες με προβλήματα επιβίωσης, απαιτείται συνεχής ψυχολογική υποστήριξη στους θύτες και στα θύματα. Ολα αυτά όμως πώς θα καταστούν δυνατά όταν υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις προσωπικού όπως είναι οι ψυχολόγοι;». 

Η ομαδική βία κερδίζει έδαφος

Ο κ. Γρηγόρης Μιχάλης,ο οποίος αντιμετωπίζει περιστατικά σχολικού εκφοβισμού λόγω της θέσης του ως υπευθύνου του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στον Νομό Ιωαννίνων (υπάρχει ένας τέτοιος σύμβουλος ψυχικής υγείας σε κάθε νομό της χώρας), αναφέρει ότι με βάση τα αιτήματα για bullying που δέχεται υπάρχει πράγματι πρόβλημα με τον εκφοβισμό στα ελληνικά σχολεία. Και εκείνος σημειώνει από την πλευρά του ότι «παρατηρείται ένταση του φαινομένου με την κρίση, καθώς οι αυξανόμενες δυσκολίες στην οικογένεια αντικατοπτρίζονται στο παιδί. Μάλιστα το τελευταίο διάστημα καταγράφονται και περιστατικά ομαδικής βίας. Δημιουργούνται ομάδες - κυρίως στις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου ως και τη Β' Λυκείου - που στοχοποιούν άτομα και διαπράττουν βίαιες πράξεις εναντίον τους». Ο κ. Μιχάλης, από την επαφή του με το bullying, «χαρτογραφεί» τη συμπεριφορά των θυμάτων αλλά και του περίγυρου: «Τα θύματα αργούν να μιλήσουν στους γονείς για το πρόβλημα, αλλά όταν τελικώς μιλήσουν τόσο σε αυτούς όσο και σ' εμάς είναι ασυγκράτητα, κραυγάζουν για βοήθεια. Οι γονείς των θυτών πάλι συχνά δεν δέχονται το πρόβλημα, ενώ οι γονείς των θυμάτων πράττουν και εκείνοι λάθη, καθώς λένε στο παιδί τους να εκδικηθεί και εκείνο τον θύτη. Κάτι τέτοιο όμως δεν έχει αποτέλεσμα. Χρειάζεται λοιπόν εκπαίδευση για το bullying τόσο στα παιδιά, και μάλιστα από το Δημοτικό, όσο και στους γονείς». 

Αυτή τη στιγμή οι δράσεις εντός του σχολείου είναι κυρίως κατασταλτικές, αφού δεν υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση εξ απαλών ονύχων, μας πληροφορεί ο κ. Μιχάλης. «Μετά την αναφορά για τέτοια περιστατικά γίνονται παρεμβάσεις όπως η ψυχολογική υποστήριξη του θύματος αλλά και ο σχεδιασμός πρωτοβουλιών όπως η ευαισθητοποίηση των μαθητών κυρίως μέσω βιωματικών δράσεων: οι μαθητές αναλαμβάνουν να προστατεύσουν τον συμμαθητή τους από τους θύτες, διαδραματίζουν ενεργό ρόλο. Η τεχνική αυτή έχει φανεί ότι αποδίδει, καθώς κάνει το θύμα να νιώθει αποδεκτό από τους συμμαθητές του, ενώ παράλληλα αποτρέπει τους θύτες να συνεχίσουν τον εκφοβισμό. Και βέβαια υπάρχει συνεργασία του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων με τους εκπαιδευτικούς για σωστή καθοδήγηση στην τάξη αλλά και για τη διαχείριση των γονέων θυτών και θυμάτων». 

Το θέμα βέβαια είναι να φθάσει εκείνη η ημέρα κατά την οποία η καταστολή δεν θα χρειάζεται, αφού το bullying θα έχει «σβηστεί» από τον σχολικό πίνακα. Διαφορετικά θα συνεχίσει να... σβήνεται το μέλλον αθώων παιδιών.


Γραμμές βοήθειας απέναντι στον φόβο

Γραμμή αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς: 11130

Είναι μια γραμμή αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς που θέλουν να μιλήσουν για θέματα που αφορούν τον εκφοβισμό. Η γραμμή λειτουργεί καθημερινά από τις 08.30 ως τις 14.00.

Ευρωπαϊκή Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111 

Η ευρωπαϊκή «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111»είναι μια συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμήαποκλειστικά για παιδιά και εφήβους μέχρι 18 ετών.Μπορεί να τηλεφωνήσει ανώνυμα οποιοδήποτε παιδί νιώθει την ανάγκη βοήθειας, υποστήριξης ή συμβουλής σε θέματα ψυχικής υγείας, για οτιδήποτε μπορεί να το απασχολεί, χωρίς κόστος, από κινητό ή σταθερό τηλέφωνο.

«Γραμμή-Σύνδεσμος 801 801 1177» για την ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων 

Η γραμμή απευθύνεται αποκλειστικά σε γονείς και ενηλίκους που θέλουν να μιλήσουν για κάποιο θέμα ψυχικής υγείας που τους απασχολεί σε σχέση με ένα παιδί ή έναν έφηβο. Λειτουργεί από Δευτέρα ως και Παρασκευή από τις 09.30 ως τις 20.30 και Σάββατο από τις 09.30 ως τις 14.00.

Β' Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»

Γραμμή χωρίς χρέωση: 8001180015

Σελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τους εφήβους 

http://stressteen.stress.gr/

Σελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για την πρόληψη της αυτοκτονικότητας στους νέους 

http://helpsuicide.wordpress.com/

Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS: 1056

Σε αυτή την τηλεφωνική γραμμή του Χαμόγελου του Παιδιού ο καθένας μπορεί να τηλεφωνήσει δωρεάν και ανώνυμα. Η γραμμή που λειτουργεί όλο το 24ωρο είναι στελεχωμένη με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους οι οποίοι προσφέρουν τηλεφωνική υποστήριξη για τη διαχείριση φαινομένων όπως ο σχολικός εκφοβισμός.

Τεντωμένες «κεραίες» οι γονείς
Τις περισσότερες φορές τα θύματα του εκφοβισμού σιωπούν καθώς φοβούνται, ντρέπονται, νιώθουν ότι φταίνε, αλλά συγχρόνως στο μυαλό τους κλωθογυρίζει ότι θα απογοητεύσουν τους γονείς τους με την «αδυναμία» τους. Για τον λόγο αυτόν οι γονείς πρέπει να είναι άκρως προσεκτικοί ώστε να «διαγνώσουν» εγκαίρως το πρόβλημα.

• Είναι σημαντικό να παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Οποιαδήποτε ξαφνική, χωρίς εμφανές αίτιο αλλαγή στη συμπεριφορά, στη διάθεση, στην όρεξη, στον ύπνο, στη σχολική επίδοσή τους αλλά και στη γνώμη που εκφράζουν για κάποια άτομα θα πρέπει να τους προβληματίσει και να τους οδηγήσει στο να διερευνήσουν με διακριτικό τρόπο τι μπορεί να συμβαίνει. 

• Αν αντιληφθούν ότι το παιδί τους βιώνει εκφοβισμό θα πρέπει να προσπαθήσουν να κουβεντιάσουν μαζί του τόσο γενικά για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού όσο και ειδικά για την εμπειρία του. 

• Σε κάθε περίπτωση πρέπει να απενοχοποιήσουν το παιδί και να του εξηγήσουν ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να του φέρεται άσχημα. 

• Πρέπει να επιβραβεύουν το παιδί που ήταν δεκτικό στη συζήτηση για την εμπειρία του με τον σχολικό εκφοβισμό και αποκάλυψε σημαντικά πράγματα για αυτήν. 

• Το μεγαλύτερο λάθος είναι να βάλουν το παιδί τους που έχει υποστεί τον εκφοβισμό σε διαδικασία αντεκδίκησης, καθώς τέτοιες «στρατηγικές» δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. 

• Πρέπει να δείξουν στο παιδί ότι έχει μεγάλη σημασία η επικοινωνία του με τους δασκάλους ή τους καθηγητές του και να του εξηγήσουν τη διαφορά μεταξύ του «μαρτυράω» και του «ζητώ βοήθεια». 

• Ας θυμούνται πάντα ότι στόχος τους είναι να βοηθήσουν το δικό τους παιδί και όχι να τιμωρήσουν τον θύτη. 

Είναι απολύτως απαραίτητη η επικοινωνία με τον δάσκαλο ή τους καθηγητές του παιδιού.

Πηγή: Το Χαμόγελο του Παιδιού