Η παχύσαρκη έφηβη και το σώμα της σ’ έναν αχόρταγο κόσμο

Αναστασία Πατρικίου Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων GroupAnalyst Ιδρυτικό μέλος ΕΠΑΜΕΔΙ

Η ακατάπαυστη κούρσα των οικονομιών για την εκβιομηχάνιση και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών οδήγησε στην ραγδαία αλλαγή του τρόπου ζωής μας. Γίναμε αχόρταγοι! Αναδύεται ένας κόσμος όπου τα παιδιά και οι έφηβοι βομβαρδίζονται από ένα συνονθύλευμα εικόνων, βιωμάτων και απαιτήσεων από τον περίγυρό τους και που οφείλουν να τα συνθέσουν ώστε να ολοκληρώσουν την ανάπτυξη της ταυτότητάς τους. Οι επιπτώσεις αυτού του προσωπικού και κοινωνικού κορεσμού έχουν οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες.

Ήδη από το 1980 έχει γίνει αντιληπτή η επιδημία της παχυσαρκίας και σχεδόν 40 χρόνια μετά δεν φαίνεται να επιβραδύνεται ο ρυθμός αύξησης ειδικά στους έφηβους (Ogdenetal, 2016). Μια ματιά στα στοιχεία του Π.Ο.Υ. για την παγκόσμια τάση δείχνει ότι δεν υπάρχει μόνο αύξηση της Παχυσαρκίας στις αναπτυγμένες χώρες αλλά παρουσιάζεται ένα παράδοξο φαινόμενο με ταχεία αύξηση του επιπολασμού της παχυσαρκίας και σε αναπτυσσόμενες χώρες ή ακόμα και σε χώρες που μαστίζονται από πείνα. Έχουμε πλέον πείνα και παχυσαρκία που παρουσιάζονται ταυτόχρονα. Σε παγκόσμιο επίπεδο αναπτύσσεται ένα κοινό «παχυσαρκογόνο» περιβάλλον.

Όσο ποτέ άλλοτε, η κοινωνία προβάλλει πρότυπα, στάσεις αλλά και υποσχέσεις, τροποποιώντας την αντίληψη που έχουμε για το σώμα και τον εαυτό μας, αλλά και για την ίδια την πραγματικότητα. Το σώμα της έφηβης γίνεται από υποκείμενο …. αντικείμενο που οφείλει να υποταχθεί στις τάσεις της εποχής. Η εφηβεία δεν ταυτίζεται με την ήβη. Είναι δημιούργημα της κοινωνίας μας και αναφέρεται στην ψυχολογική ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης ταυτότητας που περιλαμβάνει ως βασικό στοιχείο την εικόνα του εαυτού. Η έφηβη καλείται να διαμορφώσει και να ενδοβάλλει μια ικανοποιητική εικόνα του σώματός της. Δεν πρέπει να συγχέεται η εικόνα του σώματος με το σωματικό σχήμα. Είναι προσωπική για τον καθένα και συνδέεται με την ιστορία και τις εμπειρίες του. Είναι κατεξοχήν ασυνείδητη – συμβολική ενσάρκωση. Η ανεπάρκεια που βιώνει το παιδί στην συναισθηματική αλληλεπίδραση με τους γονείς, η αποτυχία της αρχικής συμβολοποίησης του σώματος που βιώνεται είτε ψεύτικο είτε κομματιασμένο, ή με απόντα τα όριά του, θέτει την βάση για τον εαυτό στο νου. Γνωρίζουμε ότι η σκέψη με εικόνες βρίσκεται πιο κοντά στις ασυνείδητες διεργασίες απ’ ότι η σκέψη με λόγια και η γυναικεία μορφή όπως αναπτύσσεται από το παιδικό θέτει βαθύτερα προβλήματα όσον αφορά στην αυτοεκτίμηση, τη διάθεση και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Πώς βιώνει η έφηβη αυτή την αλλαγή; Πώς βλέπει το σώμα της; Πώς την επηρεάζει το περιβάλλον της (τόσο η οικογένεια όσο και οι συνομήλικοι); Και ακόμα, πώς ανταποκρίνεται ο περίγυρός της στον τρόπο που προβάλλει το σώμα της;

Η έλλειψη ικανοποίησης από την εικόνα του σώματος παίζει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση μας σε θέματα όπως η παχυσαρκία αλλά και γενικότερα στις Διαταραχές της Σίτισης. Μελέτες δείχνουν ότι η έλλειψη ικανοποίησης με την εικόνα του σώματος, δηλαδή, επιθυμία για να αλλάξουν το σχήμα του σώματός τους παρουσιάζεται σε ποσοστό 30% για τα αγόρια αλλά σε 60% για τα κορίτσια. Ένα από τα σταθερά ευρήματα είναι ότι οι παχύσαρκες έφηβες έχουν πιο αρνητική εικόνα σώματος απ’ ότι οι συνομήλικές τους. (Lawleretal., 2011)

Η αρνητική εικόνα σώματος θεωρείται παράγοντας ρίσκου στη διαμόρφωση των διαταραχών διατροφής, (Sticeetal., 2002), στη χαμηλή αυτοεκτίμηση (Sticeetal., 2001), στην κατάθλιψη (Crearyetal., 2000; Johnsonetal., 2005), παρουσιάζοντας αυξημένο κίνδυνο για απόπειρες αυτοκτονίας (Swahn,2009). Η συναναστροφή με συνομηλίκους παρέχει ένα σημαντικό κοινωνικό πλαίσιο όπου η ιδανική εμφάνιση μεταφέρεται και ενισχύεται (Thompsonetal., 2007).

Γίνεται φανερό ότι οφείλουμε να αναπτύξουμε στρατηγικές πρόληψης ώστε να αντικρουσθεί η ισχυρή επιρροή του «παχυσαρκογόνου» περιβάλλοντος που έχει αναπτυχθεί. Μια θετική εικόνα σώματος, που αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία και ενδοβάλλεται στην εφηβεία προασπίζει την έφηβη.