Το νέο βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού ως εργαλείο παρακολούθησης, υποστήριξης της ανάπτυξης και αγωγής υγείας των εφήβων

Αντωνιάδου Ιωάννα1, Αττιλάκος Αχιλλέας2, Ξεκαλάκη Αδαμαντία1, Πρασούλη Αλεξία1. 1.Δ/νση Κοινωνικής και Αναπτυξιακής Παιδιατρικής Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού 2Γ΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο «Αττικόν»

Το Υπουργείο Υγείας ανέθεσε το 2016 στη Διεύθυνση Κοινωνικής και Αναπτυξιακής Παιδιατρικής του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ) την αναμόρφωση του Βιβλιαρίου Υγείας του Παιδιού. Το αναθεωρημένο Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού (ΒΥΠ) εγκρίθηκε από το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας και από την 01-07-2017 διατίθεται από όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες υγείας και φορείς.

Η συστηματική παρακολούθηση της υγείας και της ανάπτυξης των παιδιών καθώς και η υποστήριξη των γονέων στο μεγάλωμά τους αποτελούν βασικό άξονα του νέου ΒΥΠ και θεμελιώδη αρχή της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας των παιδιών. Eπιλέχθηκαν συγκεκριμένες ηλικίες τακτικής παρακολούθησης λαμβάνοντας υπόψη και τις «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη Συστηματική Παρακολούθηση της Υγείας και της Ανάπτυξης των Παιδιών Ηλικίας 0-18 ετών» (ΙΥΠ 2015). Κάθε ηλικία έχει ειδικά χαρακτηριστικά τόσο σε σχέση με τις βιολογικές όσο και με τις συναισθηματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες του παιδιού και της οικογένειας. Στην επιλογή των ηλικιών έγινε προσπάθεια να ληφθούν υπόψη ηλικίες στις οποίες συνιστάται να γίνονται οι εμβολιασμοί των παιδιών στην Ελλάδα, η εκτίμηση αναπτυξιακών ή σχολικών δεξιοτήτων και η εφαρμογή καθολικών ή επιλεκτικών ανιχνευτικών ελέγχων. Επίσης, επιλέχθηκαν ηλικίες στις οποίες συμπληρώνεται το ατομικό δελτίο υγείας μαθητή (ΑΔΥΜ), που συνιστά μια δυνατότητα στοχευμένης αλλά και σφαιρικής προσέγγισης του παιδιού και της οικογένειας.

Για την αξιολόγηση και τη συστηματική παρακολούθηση της σωματικής αύξησης των παιδιών 0-18 ετών, στο νέο ΒΥΠ επιλέχθηκαν τα Πρότυπα Διαγράμματα Αύξησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO Child Growth Standards) για τις ηλικίες 0-5 ετών και τα Διαγράμματα Αναφοράς (WHO References Growth Charts) για τις ηλικίες 5-18 ετών. Τα διαγράμματα του ΠΟΥ αντανακλούν την «επιθυμητή» αύξηση των παιδιών κάτω από ιδανικές συνθήκες. Τα δεδομένα τους είναι διεθνή, και παρά το διαφορετικό γενετικό, γεωγραφικό και κοινωνικό-οικονομικό υπόστρωμα παρατηρήθηκαν ελάχιστες διαφορές στην αύξηση των παιδιών, και γι’ αυτό ο ΠΟΥ συστήνει τη χρήση τους σε διεθνή κλίμακα. Μέχρι το 2011 περισσότερες από 125 χώρες είχαν υιοθετήσει τα νέα Πρότυπα Διαγράμματα Αύξησης του ΠΟΥ ενώ 25 χώρες ήταν σε διαδικασία αξιολόγηση και πιθανής υιοθέτησης τους. Για την καλύτερη εκτίμηση του υπερβάλλοντος βάρους και της παχυσαρκίας συμπεριλήφθηκαν τα Διαγράμματα της Διεθνούς Ομάδας Δράσης για την Παχυσαρκία (Ιnternational Obesity Task Force Revised BMI cut-offs, 2012) που αξιολογούν τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ) των παιδιών ανά ηλικία. Η παχυσαρκία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας στην Ελλάδα και έχει διαπιστωθεί διεθνώς ότι η χρήση εθνικών καμπυλών υποεκτιμά την επίπτωση της νόσου.

Μία καινοτόμα προσέγγιση του νέου ΒΥΠ είναι ότι ενσωματώνει ρητά τη συστηματική παρακολούθηση των εφήβων στην πρωτοβάθμια παιδιατρική παρακολούθηση. Επειδή οι έφηβοι δεν απευθύνονται συχνά σε επαγγελματίες υγείας για θέματα που τους αφορούν, κάθε επίσκεψη θα πρέπει να αξιοποιείται για την αξιολόγηση της σωματικής υγείας, της ψυχο-συναισθηματικής ανάπτυξης και για αγωγή υγείας. Είναι πολύ σημαντικό σε αυτή την ηλικιακή περίοδο, ο επαγγελματίας υγείας να διερευνά τους προβληματισμούς των ίδιων των εφήβων πέρα από τους προβληματισμούς των γονέων.

Στο νέο ΒΥΠ, στην εφηβική ηλικία υπάρχει η οδηγία για τρεις προγραμματισμένες επισκέψεις παρακολούθησης και περιλαμβάνονται οι ανάλογες σελίδες καταγραφής (ειδικά φύλλα παρακολούθησης). Το περιεχόμενό τους αναφέρεται στο ιστορικό και τη φυσική εξέταση, σεθέματα ανάπτυξης, συμπεριφοράς και αγωγής υγείας,ώστε η προσέγγιση να είναι ολιστική και στοχευμένη. Οι προτεινόμενες ηλικίες είναι 11-12 χρονών (πρώιμη εφηβεία), 14-15 χρονών (μέση εφηβεία) και 17-18 χρονών (όψιμη εφηβεία). Στην ενότητα της εφηβικής ηλικίας περιέχονται κείμενα με χρήσιμες πληροφορίες που απευθύνονται στους γονείς και τους ίδιους τους εφήβους.

Σε κάθε προγραμματισμένη επίσκεψη εκτιμώνται θέματα σχετικά με:

·Τη διατροφή, όπου καταγράφονται και συζητούνται ιδιαιτερότητες ή διαταραχές σίτισης/διατροφής και τροφικές αλλεργίες. Σε αυτές τις ηλικίες απαιτείται επαγρύπνηση για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής όπως βουλιμία-ανορεξία.

·Τη φυσική εξέταση, όπου ελέγχονται ορισμένα ειδικά κλινικά σημεία όπως η εξέλιξη της ενήβωσης και η σπονδυλική στήλη για σκολίωση με τη δοκιμασία επίκυψης. Καταγράφεται η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης με κατάλληλες περιχειρίδες. Γίνεται έλεγχος της οπτικής οξύτητας με οπτότυπο και έλεγχος της ακοήςμε κατάλληλες ερωτήσεις. Στην εφηβική ηλικία δεν συνιστώνται καθολικοί ανιχνευτικοί έλεγχοι αλλά μόνο επιλεκτικοί εφόσον υπάρχουν επιβαρυντικοί παράγοντες από το ιστορικό του παιδιού και της οικογένειας ή ενδείξεις από την κλινική εξέταση (έλεγχος για σιδηροπενία/σιδηροπενική αναιμία, δυσλιπιδαιμία και λοίμωξη από χλαμύδια).

·Την αναπτυξιακή παρακολούθηση, όπου δεν εκτιμώνται κάποια αναπτυξιακά ορόσημα, όπως στις μικρότερες ηλικίες, αλλά αξιολογούνται/συζητούνται η μαθησιακή, κοινωνικό-συναισθηματική εξέλιξη καθώς και οι σχέσεις με γονείς, φίλους και το άλλο φύλο. Είναι σημαντικό, ο γιατρός/επαγγελματίας υγείας να δημιουργεί «χώρο» και κατάλληλο «κλίμα» για τη συζήτηση θεμάτων όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη κοινωνικότητας, οι μεταπτώσεις στη διάθεση, το άγχος, η ανάγκη για προσωπικό χώρο, η πίεση από και προς συνομηλίκους και η τήρηση κανόνων που αποτελούν συνήθη προβλήματα στην εφηβεία. Το φαγητό, ο ύπνος και η σχέση με το σώμα είναι και αυτά συχνά θέματα προς συζήτηση. Συχνά, επίσης, ο έφηβος έχει ανάγκη να ενημερωθεί για θέματα που αφορούν τη σεξουαλική συμπεριφορά και τη σεξουαλική υγεία.

·Την αγωγή υγείας, όπου συζητούνται θέματα σε σχέση με τις αλλαγές στο σώμα, την καθαριότητα και τη στοματική υγιεινή. Η ασφάλεια στην άθληση, στη μετακίνηση ως επιβάτης και ως πεζός και η ασφαλής χρήση τηλεόρασης, διαδικτύου, ηλεκτρονικών μέσων και κινητού τηλέφωνου είναι επίσης σημαντικό πεδίο αγωγής υγείας. Επιπρόσθετα θέματα είναι η σημασία της φυσικής δραστηριότητας και του αθλητισμού, η πρόληψη της βίας και του εκφοβισμού, η σχέση με το κάπνισμα και το αλκοόλ. Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, η υπερβολική χρήση διαδικτύου, πρέπει έγκαιρα να αναγνωρίζονται από τους επαγγελματίες υγείας, ώστε να είναι δυνατή η αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους.

Η συζήτηση γίνεται άμεσα με τον ίδιο τον έφηβο. Η παρουσία ή μη του γονέα σε όλη ή σε κάποιο μέρος της συζήτησης αποφασίζεται, μετά τη μέση εφηβεία, από τον ίδιο τον έφηβο. Η προσέγγιση αυτή καλλιεργεί σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του επαγγελματία υγείας και του εφήβου. Παράλληλα, είναι σημαντικό οι γονείς να μην αισθανθούν αποκλεισμό ή ακύρωση. Καλό είναι να διευκρινίζεται η τήρηση εχεμύθειας ώστε ο έφηβος να κατανοήσει ότι οι πληροφορίες που θα δώσει δε θα μεταφερθούν σε κανέναν χωρίς την έγκρισή του. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις κακοποίησης ή αυτοκτονικού ιδεασμού.

Στο νέο ΒΥΠ περιλαμβάνεται ξεχωριστή σελίδα που αφορά τον έλεγχο των εφήβων για συμμετοχή σε ανταγωνιστικό αθλητισμό, σύμφωνα με τις συστάσεις των κατευθυντήριων οδηγιών.

Το νέο ΒΥΠ, οι οδηγίες συμπλήρωσής του, τα προτεινόμενα διαγράμματα παρακολούθησης της σωματικής αύξησης και εκτίμησης υπερβαρίας/παχυσαρκίας καθώς και οι «Κατευθυντήριες οδηγίες για τη Συστηματική Παρακολούθηση της Υγείας και της Ανάπτυξης των Παιδιών Ηλικίας 0-18 ετών» βρίσκονται διαθέσιμα στον ιστότοπο του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.