Διατροφή και Καρκίνος

Θεοδώρα Ψαλτοπούλου1, Θεόδωρος Ν. Σεργεντάνης2 1Αναπλ. Καθηγήτρια, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2Ακαδημαϊκός Υπότροφος, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα

Η καρκινογένεση στον άνθρωπο αποδίδεται πρωτίστως στις επιδράσεις του περιβάλλοντος και του τρόπου ζωής. Μεταξύ των θανάτων από καρκίνο, σχεδόν 25-30% αποδίδονται στη βλαπτική επίδραση του καπνίσματος, περίπου 15-20% σε λοιμώδεις παράγοντες, ενώ η διατροφή κατέχει εξέχοντα ρόλο, θεωρούμενη ότι ευθύνεται για το 30-35% των θανάτων. Το υπόλοιπο ποσοστό αποδίδεται σε παράγοντες, όπως η ακτινοβολία, περιβαλλοντικοί ρύποι, κλπ. ενώ μόλις το 5-10% αποδίδεται σε γενετικές ανωμαλίες [1].

Οι επιδράσεις της διατροφής στην καρκινογένεση των ενηλίκων αποτελούν πεδίο εντατικής επιδημιολογικής και μετα-επιδημιολογικής έρευνας. Σύμφωνα με το WorldCancerResearchFund, η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, το αδενοκαρκίνωμα του οισοφάγου, τον καρκίνο του στομάχου, του παγκρέατος, του νεφρού, της χοληδόχου κύστεως, του προστάτη, των ωοθηκών, του ενδομητρίου, και τον καρκίνο του μαστού μετεμμηνοπαυσιακά. Η χρόνια φλεγμονώδης κατάσταση της παχυσαρκίας, καθώς επίσης ορμονικοί μηχανισμοί, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη συσχέτιση παχυσαρκίας και καρκινογένεσης [2]. Πληθώρα μελετών έχουν δημοσιευθεί αναφορικά με το διακριτό ρόλο διατροφικών ομάδων, διατροφικών προτύπων, μακρο- και μικροδιατροφικών στοιχείων στην καρκινογένεση. Αξίζει να αναφερθούν οι ευεργετικές επιδράσεις της Μεσογειακής διατροφής στην πρόληψη της καρκινογένεσης ως προς σειρά όγκων, μεταξύ των οποίων ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του μαστού, του στομάχου, του ήπατος, του προστάτη καθώς επίσης όγκων κεφαλής και τραχήλου [3,4], ενώ η κατανάλωση αλκοόλ θεωρείται παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του μαστού, του στόματος, του φάρυγγος/λάρυγγος, του οισοφάγου, του ήπατος και του στομάχου [5]. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, σημαντικός αναδεικνύεται ο ρόλος της διατροφής και αναφορικά με την επιβίωση ασθενών που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο.

Πρόσφατες μετα-ανάλυσεις από την ερευνητική μας ομάδα [6-9] σε συνεργασία με το WorldCancerResearchFund έχουν επεκτείνει το πεδίο συσχετίσεων διατροφικών παραγόντων στις αιματολογικές κακοήθειες, υπογραμμίζοντας τον προστατευτικό ρόλο της συνδυασμένης κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών, καθώς επίσης σκιαγραφώντας έναν πιθανό προστατευτικό ρόλο του αλκοόλ μέσω πολυποίκιλων βιοχημικών μηχανισμών

Εστιάζοντας στους καρκίνους των παιδιών και των εφήβων, δεδομένης της σπανιότητας αυτών, οι δημοσιευμένες μετα-αναλύσεις είναι περιορισμένες, συγκριτικά με τον πλούτο στοιχείων που αφορούν στους ενηλίκους. Οι περισσότερες μελέτες και συνακόλουθες μετα-αναλύσεις έχουν εστιάσει πρωτίστως στη συχνότερη κακοήθεια των παιδιών και εφήβων, τη λευχαιμία. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία των inuteroεκθέσεων στην Επιδημιολογία, η σύγχρονη έρευνα έχει εξετάσει όχι μόνο την επίδραση της διατροφής των παιδιών, αλλά και της διατροφής των εγκύων μητέρων, στη μετέπειτα πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στα τέκνα αυτών.

Μετα-ανάλυση δημοσιευμένη το 2017 συνέθεσε στοιχεία από μελέτες ασθενών-μαρτύρων και έδειξε προστατευτική επίδραση της κατανάλωσης από την έγκυο μητέρα φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και ψαριών στον μετέπειτα κίνδυνο ανάπτυξης οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας (ΟΛΛ) των παιδιών. Προστατευτική επίδραση επίσης είχε και η λήψη συμπληρωμάτων φυλλικού οξέος από τη μητέρα. Απεναντίας, η ίδια μετα-ανάλυση δεν κατέδειξε σημαντική επίδραση της διατροφής των παιδιών στον κίνδυνο παιδικής λευχαιμίας [10].

Αναφορικά με τη διατροφή της μητέρας κατά την κύηση, μετα-ανάλυση μελετών ασθενών-μαρτύρων έδειξε επιβαρυντική επίδραση της συχνής κατανάλωσης καφέ στον κίνδυνο ανάπτυξης οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας και οξείας μυελογενούς λευχαιμίας στα παιδιά, ενώ για το τσάι καταγράφηκε προστατευτική τάση ως προς τη μέτρια κατανάλωση [11]. Σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες προστατευτικές επιδράσεις του αλκοόλ στις αιματολογικές κακοήθειες των ενηλίκων, μετα-ανάλυση δημοσιευμένη το 2017 έδειξε ότι η κατανάλωση αλκοόλ από τη μητέρα κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο οξείας μυελογενούς λευχαιμίας στο παιδί, ενώ αντίστοιχο εύρημα δεν παρατηρήθηκε για το ιστορικό κατανάλωσης αλκοόλ από τον πατέρα [12].

Εν κατακλείδι, η επίδραση της διατροφής στην καρκινογένεση στα παιδιά και εφήβους αποτελεί νεότατο, εντατικά διερευνώμενο τομέα. Οι μελέτες ακόμα είναι σχετικά ολιγάριθμες και η περαιτέρω διερεύνηση του πεδίου αναμένεται να δώσει σημαντικά συμπεράσματα.

Βιβλιογραφικές αναφορές

[1] AnandP, KunnumakkaraAB, SundaramC, HarikumarKB, TharakanST, LaiOS, etal. Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes. Pharm Res 2008;25(9):2097-116.

[2] World Cancer Research Fund. Weight & cancer. https://www.wcrf.org/int/cancer-facts-figures/link-between-lifestyle-cancer-risk/weight-cancer; 2017 [accessed March 30, 2018].

[3] Schwingshackl L, Schwedhelm C, Galbete C, Hoffmann G. Adherence to Mediterranean Diet and Risk of Cancer: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2017;9(10).

[4] Schwingshackl L, Hoffmann G. Adherence to Mediterranean diet and risk of cancer: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Int J Cancer 2014;135(8):1884-97.

[5] World Cancer Research Fund. Alcohol & cancer. http://www.wcrf.org/int/cancer-facts-figures/link-between-lifestyle-cancer-risk/alcohol-cancer; 2016 [accessed

[6] Psaltopoulou T, Sergentanis TN, Ntanasis-Stathopoulos I, Tzanninis IG, Tsilimigras DI, Dimopoulos MA. Alcohol consumption and risk of hematological malignancies: A meta-analysis of prospective studies. Int J Cancer 2018.

[7] Sergentanis TN, Psaltopoulou T, Ntanasis-Stathopoulos I, Liaskas A, Tzanninis IG, Dimopoulos MA. Consumption of fruits, vegetables, and risk of hematological malignancies: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Leuk Lymphoma 2018;59(2):434-47.

[8] Psaltopoulou T, Sergentanis TN, Sergentanis IN, Karadimitris A, Terpos E, Dimopoulos MA. Alcohol intake, alcoholic beverage type and multiple myeloma risk: a meta-analysis of 26 observational studies. Leuk Lymphoma 2015;56(5):1484-501.

[9] Sergentanis TN, Zagouri F, Tsilimidos G, Tsagianni A, Tseliou M, Dimopoulos MA, et al. Risk Factors for Multiple Myeloma: A Systematic Review of Meta-Analyses. Clin Lymphoma Myeloma Leuk 2015;15(10):563-77 e1-3.

[10] Dessypris N, Karalexi MA, Ntouvelis E, Diamantaras AA, Papadakis V, Baka M, et al. Association of maternal and index child's diet with subsequent leukemia risk: A systematic review and meta analysis. Cancer Epidemiol 2017;47:64-75.

[11] Thomopoulos TP, Ntouvelis E, Diamantaras AA, Tzanoudaki M, Baka M, Hatzipantelis E, et al. Maternal and childhood consumption of coffee, tea and cola beverages in association with childhood leukemia: a meta-analysis. Cancer Epidemiol 2015;39(6):1047-59.

[12] Karalexi MA, Dessypris N, Thomopoulos TP, Ntouvelis E, Kantzanou M, Diamantaras AA, et al. Parental alcohol consumption and risk of leukemia in the offspring: a systematic review and meta-analysis. Eur J Cancer Prev 2017;26(5):433-41.