Επαναπροσδιορισμός ταυτότητας φύλου στα 15; Ψυχιατρική άποψη

Λουκάς Αθανασιάδης Αναπλ. Καθηγητής Ψυχιατρικής- Ψυχοσεξουλικότητας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

Τα θέματα φύλου/γένους σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες βρίσκονται τελευταία στο προσκήνιο, ιδιαίτερα μετά από τις πρόσφατες αλλαγές στην ελληνική νομοθεσία.

Θέματα προβληματισμού αποτελούν η ένταξη της «δυσφορίας του φύλου» στα ψυχιατρικά ταξινομικά συστήματα, διάφορα θέματα δεοντολογίας η χρήση σχετικών όρων, νομικά θέματα και θέματα κακοποιητικών πρακτικών. Άλλα θέματα αφορούν, τον αυτοπροσδιορισμό της κοινωνικής ταυτότητας του φύλου, θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων, ψυχολογικές παραμέτρους, την ενημέρωση του κοινού και φορέων, τον ρόλο των ΜΜΕ, τις οικογένειες των διεμφυλικών ατόμων, τον ρόλο των επαγγελματιών και των Υπηρεσιών Υγείας, τις διεθνείς πρακτικές, τις οδηγίες των Επιστημονικών φορέων, και την επιστημονική έρευνα. Οι προσεγγίσεις, ο σχεδιασμός και η εκτέλεση της έναρξης –συνέχισης- ολοκλήρωσης των σωματικών αλλαγών, καθώς και διάφορα άλλα πρακτικά θέματα, επίσης απασχολούν τους ειδικούς.

Τα ζητήματα ταξινόμησης παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Στο τελευταίο ταξινομικό σύστημα DSM 5, ταξινομείται πλέον η Δυσφορία Γένους σε παιδιά και η Δυσφορία Γένους σε εφήβους και ενήλικες, καθώς και η άλλη προσδιορισμένη και η απροσδιόριστη Δυσφορία Γένους. Στο ICD 10 της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), ταξινομείται μεταξύ άλλων κατηγοριών, η Διαταραχή Ταυτότητας Φύλου της παιδική ηλικίας. Στο ταξινομικό σύστημα ICD 11, η τελική μορφή του οποίου πρόκειται πολύ σύντομα να δοθεί στην δημοσιότητα, αναμένεται να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές μετά από σχετικές προτάσεις των ομάδων εργασίας: Δεν θα υπάρχει η σχετική ταξινόμηση ως κατηγορία ψυχικής διαταραχής αλλά πιθανώς αναφορά ως ασυμβατότητα του γένους στην παιδική ηλικία και ασυμβατότητα του γένους σε εφήβους και ενήλικες. Η αναφορά στο ταξινομικό σύστημα θα βοηθήσει στην συνέχιση παροχών Υπηρεσιών Υγείας, αν αυτές απαιτηθούν.

Τα παιδιά/έφηβοι που αντιμετωπίζουν ζητήματα που αφορούν το φύλο τους, υφίστανται πολύ συχνά σχολική κακοποίηση, και είναι ευάλωτα στο να εμφανίσουν αγχώδεις, καταθλιπτικές και άλλες διαταραχές εξαιτίας της αρνητικής αντίδρασης του περιβάλλοντος τους και των δυσκολιών που υπάρχουν σε σχέση με την πορεία προς επιθυμητές αλλαγές. Μπορεί να υπάρχει έντονη δυσφορία για το ανατομικό φύλο και ενδεχομένως απόπειρες αυτοτραυματισμού και αυτοκτονίας.

Περιστατικά όπως της Γερμανίδας ποπ-σταρ Κιμ Πέτρας, που στα 16 της υποβλήθηκε σε χειρουργικό επαναπροσδιορισμό του φύλου, θέτουν το σχετικό θέμα στο προσκήνιο και προκαλούν συζητήσεις στο κοινό αλλά και στους ειδικούς. Ο Δρ. Bernd Meyenburg που την παρακολουθούσε και ενέκρινε τις αλλαγές στην Πέτρας παραμένει γενικά επιφυλακτικός και αναφέρει περιπτώσεις στις οποίες υπήρχε θέμα διαταραχής της ταυτότητας (πχ εξαιτίας σεξουαλικής κακοποίησης) και όχι διεμφυλικότητας

Πολλοί άλλοι επιστήμονες, όπως ο Αυστραλός Stephen Stathis, υπεύθυνος ενός ειδικού ιατρείου για παιδιά και εφήβους με θέματα που αφορούν το φύλο, συστήνουν μεγάλη προσοχή σε σχέση με την έναρξη σωματικών αλλαγών σε παιδιά και εφήβους. Ο Stathis αναφέρει ότι συχνά υπάρχει σύγχυση για θέματα σεξουαλικότητας και ότι πολλά παιδιά ταυτίζονται με το βιολογικό τους φύλο φθάνοντας στην εφηβεία.

Οι Ενώσεις των διεμφυλικών ατόμων γενικά υποστηρίζουν το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, την απόρριψη της δυαδικής νόρμας του φύλου, και την αλλαγή των στοιχείων ταυτότητας-ιδιαίτερα σε παιδιά και εφήβους- πριν από την έναρξη της φυλομετάβασης.

Η WPATH (WorldProfessionalAssociationforTrangenderHealth, 2012) συστήνει τα εξής για τους Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους που έχουν δυσφορία του φύλου: 1) να γίνεται άμεση εκτίμηση της δυσφορίας του φύλου σε παιδιά και εφήβους, 2) να παρέχεται συμβουλευτική στην οικογένεια και υποστηρικτική ψυχοθεραπεία 3)να γίνεται εκτίμηση και θεραπεία συνυπαρχόντων θεμάτων ψυχικής υγείας 4)να γίνεται παραπομπή για παρεμβάσεις σωματικού τύπου 5)να παρέχεται ενημέρωση στο κοινωνικό περιβάλλον 6) να γίνεται ενημέρωση για υποστήριξη από άλλα διεμφυλικά άτομα και τις οικογένειες τους.

Η AmericanAcademyofPediatrics (AAP, 2017) προτείνει μια προσέγγιση αποδοχής προς αυτά τα παιδιά και τις οικογένειες τους.

Φαίνεται ότι τα θέματα που αφορούν το φύλο σε παιδιά και εφήβους είναι πολυσχιδή και σύνθετα. Η προσέγγιση που απαιτείται πρέπει να είναι διεπιστημονική, πολύπλευρη και προσεκτική με κύριο γνώμονα την αποστιγματοποίηση, την ελάττωση της δυσφορίας και την επιδίωξη της ευζωίας και καλής ποιότητας ζωής του ατόμου.