ΤΟ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Θ.Π. Τάσιος Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π.

1. Υπενθυμίζεται πρώτον ο σκοπός και η φύση του όλου ενεργήματος της Παιδείας ως εισπνοής Παρελθόντος και εμπνοής Μέλλοντος – ενεργήματος που διασφαλίζει τη σωρευτική συνέχεια του Ανθρώπινου γένους.

Διακρίνονται κατόπιν οι δυο συμφυείς Ανάγκες του Είναι, δηλ. η Αυτο-Συντηρησία και η Αυτο-Επιβεβαίωση, υπενθυμίζοντας οτι αμφότερες είναι θεμελιώδους υποστασιακής σημασίας: Η ύπαρξη είναι αδιανόητη χωρίς αμφότερες αυτές τις όψεις του κέρματος.

Διευκρινίζεται μετά οτι, ενώ η πρώτη Ανάγκη υπηρετείται με την απόκτηση εξωγενών Γνώσεων, η δεύτερη Ανάγκη υπηρετείται με την ανάπτυξη εσωγενώνΙκανοτήτων, όπως:

α)ικανοποίηση απ’ την επαφή με το παρελθόν των Συνανθρώπων (Ιστορία).

β)χαρά ή λύπη απ’ τις Διαπροσωπικές σχέσεις, όπως: συνεργασιμότητα, συναίνεση, δικαιοσύνη, φιλία (Αξίες).

γ)ψυχική ηδονή απ’ τη δημιουργικότητα της Εργασίας

δ)αυτογνωσία καί χαρά πρωτόγνωρη μέσω του Αισθητικού ενεργήματος (Τέχνη)

ε)η αυτοπραγμάτωση μέσω της Ελευθερίας

στ) η σύμπλευση με τη Φύση και τα Όντα της.

Για να είναι όμως «εσωγενής η ανάπτυξη» (μια παραγωγή δηλαδή εκ των ένδον), δέν αρκεί μια μετακένωση εξωτερικών γνώσεων ή εντολών, αλλ’ απαιτείται μια εσωτερική Καλλιέργεια («Cultura» στα λατινικά): Οι αφορμές βέβαια (μ’ άλλα λόγια «ο σπόρος») θά ’ρθουν απ’ έξω ˙ χωράφι όμως θα είναι το μέσα μου – το «μέσα» τού εφήβου.

Αυτής της Καλλιέργειας τα πρακτικά οφέλη θέλομε να υπενθυμίσομε μ’ αυτό το ατελές άρθρο.

1. Για να υποδειχθεί αυτή η ωφελιμότητα, σκόπιμες είναι πρώτα μερικές έμμεσες υπομνήσεις.

Η Αυτο-Επιβεβαίωση είναι όντως θεμελιακή υπαρξιακή Ανάγκη, όσο ακριβώς κι η Αυτό-Συντηρησία. Όταν απλώς συντηρούμαι, χωρίς να αυτοσυνειδητοποιούμαι μέσω των Σχέσεών-μου:

• προς τον αντικειμενικό Κόσμο (Γνωσιακό ενέργημα)
• προς τον Άλλον (Ηθικό ενέργημα) και
• προς το Μέσα χάος-μου (Αισθητικό ενέργημα),

δέν μπορώ να δομήσω και να εμπλουτίσω το Εγώ μου.

Στην ακραία μάλιστα περίπτωση, όπως λ.χ. στους κρατούμενους σε άγρια απομόνωση απο δικτατορικά καθεστώτα, σε λίγους μήνες το Εγώ μαραζώνει, κι έχομε καθαρά συμπτώματα Αυτισμού. Χωρίς Αυτο-Επιβεβαίωση, γίνομαι «φυτό».

Παρά την ακρότητά-της, αυτή η υπόμνηση είναι πολύ διδακτική για τη σημασία της Καλλιέργειας που με κάνει ικανόν να Αυτο-Επιβεβαιώνομαι βαθειά. Ιδού λοιπόν πώς αναμένεται η Καλλιέργεια να είναι συντελεστική της Ευδαιμονίας. Σπεύδω δε να ’πώοτι αυτό το όργωμα του συνειδησιακού χωραφιού-μου δέν μπορεί να αποδώσει παρα μόνον όταν το χώμα είναι ακόμα μαλακό – δηλαδή κατα την παιδική και την εφηβική ηλικία μου.

1. Η, άς την πούμε, θεωρητική αυτή αναμονή του μεγάλου ατομικού οφέλους χάρις στην Καλλιέργεια, επαληθεύεται ως γνωστόν στην εμπειρική πράξη και στο πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας:

α)Η γνωσιακή (στην αρχή) επαφή με την Ιστορία των Ανθρώπων, προσφέρει άλλη μια ιδεατή Σχέση με απόντες μέν Συνανθρώπους, των οποίων όμως τα πάθη είναι όμοια με τα δικάμου – οπότε γρήγορα γεννάται και μια σίγουρη βιωματική Σχέση: είναι σάν να φυτρώνουν ρίζες πίσω μου ˙ στεριώνω – δέν είμαι φρόκαλο.

β)Δέν περιμέναμε τον Αριστοτέλη να μας ’πεί πως ο Άλλος είναι «άλλος-Εαυτός». Ξέραμε απο ορισμένες εμπειρίες-μας (με ορισμένα τουλάχιστον άτομα) πόσον πόνο νοιώθουμε στον πόνο-τους, και πόση χαρά στη χαρά-τους. Αυτό είναι το ηδονικό πλάτεμα του Εγώ – ενα οιονεί υπαρξιακό Σκάνδαλο. Στην ακραία περίπτωση των κοινωνικών αγωνιστών, βλέπομε μάλιστα οτι η προκαταβολή της χαράς της επόμενης γενιάς που την νοιώθει ο αγωνιστής σήμερα, τον κάνει ν’ αψηφά ακόμη και τον θάνατο ˙ τόσο ισχυρά ηδονικό ποτό είναι η Αλληλεγγύη. Αλλα κι εμείς οι υπόλοιποι, πάλι έχομε δείγμα αυτής της ηθικής ηδονής όταν είμαστε γεμάτοι απο κρυφή περηφάνεια κι αυτοεκτίμηση επειδή πήγαμε στο σπίτι των δύστυχων μια μέρα, κουβαλώντας απ’ το υστέρημά-μας, καθήσαμε και βοηθήσαμε στα μαθήματά-τους τα ορφανά – και δέν λογαριάζομε τί ώρες και τί χρήμα χάσαμε. Γιατί; Διοτι κερδίσαμε απίστευτη ικανοποίηση για όσα δώσαμε στον «διευρυμένον Εαυτό μας»… Ετούτα όμως όλα θέλουν μύηση για να τα απολαύσομε – θέλουν Καλλιέργεια υπομονετική ˙ δέν γίνονται απλώς με εξωγενείς εντολές «αγάπα τον πλησίον σου» και περίμενε μεταθανάτιες αμοιβές…

γ)Πραχτική μύηση επίσης παίρνω όταν με βοηθήσουν (κυρίως με το Παράδειγμα) να συγκρίνω το άδειο σακκί του μέσα-μου όταν πολυθρονιάζομαι με τις ώρες, εν συγκρίσει με την παράξενη χαρά πού ’ρχεται απο μέσα-μου όταν πετύχω με τα χέρια-μου ή με το μυαλό-μου ενα απτό νέο αποτέλεσμα: το κάρφωμα ενος σπασμένου παράθυρου, ενα καλό μαγείρεμα, μια σελίδα ορθών μαθηματικών υπολογισμών ή οτιδήποτε άλλο ΠΡΟΣΘΕΤΩ στον Κόσμο με την Εργασία μου. Η μύχια χαρά αυτής της δημιουργικότητας εξηγείται απ’ το Σκάνδαλονοτι γινόμαστε μικροί θεοί – προσθέτομε, συμπληρώνουμε τη Δημιουργία, έστω κατ’ ελάχιστον. Αλλακαί αυτό το κέρδος θέλει τον εθισμό του – είναι αποτέλεσμα μιας πολύ πολύ συμφέρουσας Καλλιέργειας εργασιοφιλίας.

δ)Κι έρχεται τώρα η σειρά μιας άλλης σπουδαίας Συνιστώσας του Μέσα μας – πέραν της πάνω στάθμης της πλήρους Συνειδησιακότητας, και πέραν του τομέα των Γνώσεων: Αναφέρομαι στα χαμηλότερου βαθμού συνειδησιακότηταςσυμβάματα, τα άπειρα το πλήθος ατελή βιώματα, μνήμες, τάσεις, που στριμώχνονται στο τεράστιο βάθος του εγκεφάλου μας. Τα οποία βεβαίως δέν συνειδητοποιούνται ενγένει – αλλαδέν παύουν να υπάρχουν και να αναδεύονται μέσα μας ˙ ανεπαισθήτως μέν, αλλα με απτές ενίοτε ψυχολογικές συνέπειες – συνήθως δυσεξήγητες. Βέβαια, κάμποσα απ’ αυτά τα συμβάματα ξεμυτίζουν «αυθαιρέτως» μέσα στα όνειρά μας – γεγονός που επιβεβαιώνει οτι το καζάνι όντως βράζει. Και πρόκειται, Κυρίες και Κύριοι, για ενα ουσιωδέστατο τμήμα του Εαυτού μας ˙ και είναι ανόητον να αυτοευνουχιζόμαστε εν ονόματι ενος έωλου και αντιεπιστημονικού ποζιτιβισμού.

Ιδού λοιπόν η θεμελιώδης συμβολή του Αισθητικού ενεργήματος για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης Ευδαιμονίας. Δηλαδή η αναζήτηση διαύλων εκροής αυτών των υποσυνείδητων συμβαμάτων. Κι ο μόνος τρόπος βέβαια είναι να τα φέρω στη στάθμη των Αισθήσεών-μου (να τα «αισθητοποιήσω» δηλαδή) – για να μπορέσω να τα συνειδητοποιήσω, κι έτσι (ώ του θαύματος) να γνωρίσω τη φόδρα του Είναι-μου μέσω της Τέχνης: Στην όραση με τις εικαστικές Τέχνες, στην ακοή με τη Μουσική και την Ποίηση, στην όσφρηση με την Αρωματική, και σ’ όλες τις Αισθήσεις με το Θέατρο. Απίστευτη απελευθέρωση του Μέσα-Χάους, σκανδαλώδης μύχια Αυτογνωσία – κι η αντίστοιχη βαθειά ικανοποίηση, την οποίαν ο αββάςBremont θα την παρομοιάσει με τον οργασμό, ενώ οι σύγχρονες απεικονιστικές μέθοδοι της Νευροφυσιολογίας επιβεβαιώνουν όντως τον συγχρονισμό της αισθητικής ικανοποίησης με την διέγερση της ίδιας περιοχής του εγκεφάλου που δραστηριοποιείται κατα τη σωματική ηδονή.

Πλην όμως, καί ετούτες οι σημαδιακές (σχεδόν χειροπιαστές για τον μυημένο) χαρές, προϋποθέτουν μια σταδιακή μύηση, μια Καλλιέργεια – δέν πέφτουν απ’ τον ουρανό, ούτε μαθαίνονται απ’ τα βιβλία…

ε)Η Ταυτότητα του Ανθρώπου όμως, όπως ξέρομε, δομείται μέσα απο δρόμους προσωπικούς και δυσπρόβλεπτους – τους οποίους, μόνον η νοηματοδοτούσα Συνείδηση μπορεί να επιλέξει κάθε φορά. Εάν λοιπόν κάμποσοι απ’ αυτούς τους δρόμους τύχει να είναι εξωγενώς κλειστοί, αυτή η Ανελευθερία συνιστά μιαν απάνθρωπη υποστασιακή στρέβλωση. Έτσι εξηγείται η αγάπη μας για την Ελευθερία ˙ εκτός εάν μας εθίσουν σε μια μυωπική «ανοχή της Ανελευθερίας» μέσω άλλων πρόσκαιρων κερδών. Ιδού γιατί καί ο έρως προς την Ελευθερία, κι αυτός Καλλιέργεια θέλει.

στ) Τέλος, πείρα και ανθρώπινη εξέλιξη εκατοντάδων χιλιάδων ετών μέσα στην (φιλική και ανταγωνιστική) Φύση, υποδεικνύει οτιάν μυηθούμε στην αίσθηση του ανήκειν στην Φύση, τότε πρώτον θα κάνομε μια φυσικότερη ζωή ασκούμενοι (με κέρδος έξτρα έκκριση ενδορφινών), και δεύτερον θα νοιώθουμε αρμονικότερα προς τα άλλα έμβια όντα και σεβαστικότερα προς το Περιβάλλον – για να μήν έχομε τύψεις οτι το στερούμε απ’ τα δισέγγονά μας. Άλλη μια συνιστώσα της πολύπλευρης (γνωσιακής,αλλα κυρίως βιωματικής) Καλλιέργειας – η φυσιολατρία.

1. Και δέν μπορούμε δυστυχώς να υποστηρίξομε οτι η εκπαιδευτική και πολιτική στρατηγική της παρούσας γενιάς των ενηλίκων έναντι των παιδιών και εφήβων-μας περιλαμβάνει μελετημένες πρακτικές για την πραγμάτωση αυτής της τόσο μα τόσο σημαντικής εξάπλευρης Καλλιέργειας. Είναι, μου φαίνεται, σάν να στερούμε απ’ τα παιδιά-μας όλα τα σπουδαία οφέλη που θα είχαν απο μια τέτοια εθνική πολιτική Ηθοπαιδείας, Καλλιτεχνικής παιδείας, Περιβαλλοντικής παιδείας, Κοινωνιστικής παιδείας – που δέν γίνονται με μετακένωση γνώσεων (όπως πολλοί υποστηρίζουν) αλλά: μέσω ζωντανών Παραδειγμάτων, ευκαιριών Αυτενέργειας, δημιουργικών Παιγνίων κ.ά.

Κι έτσι βλέπομε μπροστά μας ένα ίσως εκατομμύριο Ελλήνων με τάσεις κατάθλιψης (κι άντε τώρα εκ των υστέρων ν’ ανασυγκροτήσεις την υποκειμενική-τους λειτουργία μέσω ψυχοθεραπείας). Ενώ, η έγκαιρη, έμμονη Καλλιέργεια των παιδιών και των εφήβων-μας θα πετύχαινε καλύτερα αποτελέσματα απ’ τις σεροτονινενεργικές θεραπείες.

Θα αρκούσε ειδικότερα να εστιάσομε στην έκταση των συναισθημάτων αυτοενοχοποίησης που οδηγούν στις αϋπνίες – με τις γνωστές συνέπειες των λεγομένων «ασθενειών ανάπτυξης» (διαβήτης, άνοιες, καρκίνος).

Θα τολμούσα επίσης να θέσω στην αρμόδια κρίση-σας και την άποψη οτι η απουσία ευρύτερης Καλλιέργειας ευθύνεται για την σκανδαλώδη κατάχρηση χρόνου στα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – υποκατάστατα των Σχέσεων που συνιστούν τον πυρήνα της Κουλτούρας. Με αποτέλεσμα: λιγότερον ύπνο, λιγότερη επαφή με τη φύση, λιγότερες ζωντανές διαπροσωπικές σχέσεις – άρα πιθανότητα για περισσότερες σωματικές και ψυχικές ασθένειες – όλα καλώς τεκμηριωμένα σήμερα.

Ελλείψει χρόνου, δέν ανέλυσα εδώ και τα σπουδαιότατα κοινωνικά οφέλη χάρις στην πολλαπλή Καλλιέργεια των Ατόμων. Όπως:

• Μεγαλύτερη παραγωγικότητα, λόγω εργατικότητας και συνεργασιμότητας.
• Δημοκρατικότερες κοινωνίες, λόγω συναινετικότητας και σεβασμού στη Δικαιοσύνη και την Ελευθερία.
• Αποδοτικότερη προστασία Περιβάλλοντος, λόγω της φυσιοκρατικής παιδείας.
• Μείωση των κοινωνικών δαπανών Υγείας, λόγω του καλύτερου ανοσοποιητικού που στηρίζεται στην υψηλότερη στάθμη Ευδαιμονίας των πολιτών.

Να αποτολμήσω τώρα μια πρόταση χωρίς να χαρακτηριστώ ως γραφικός (άνδέν έχω ήδη χαρακτηρισθεί); Άς αναθέσει το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (σε συνεργασία με τα Υπουργεία Παιδείας και Πρόνοιας) μια εξονυχιστική Μελέτη του θέματος, ήτοι:

• τεκμηρίωση επιστημονικών και φιλοσοφικών δεδομένων,
• εκτίμηση μεσοπρόθεσμων οικονομικών κερδών,
• εκτίμηση κόστους πραγμάτωσης ορισμένων νέων τάσεων στην Παιδεία (όλην την Παιδεία – όχι μόνον την ενδοσχολική), και
• εκτίμηση της πιθανής αύξησης έμμεσων ωφελειών σε όρους ευδαιμονίας ανθρώπων, πολιτικής προοδευτικότητας, κ.ά.

Λέτε;