Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-Υπερκινητικότητας ΔΕΠ-Υ Πρώιμη ανίχνευση και έγκαιρη διάγνωση.

Δημοσθένης Δαμιανός Παιδίατρος – Παιδονευρολόγος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών Πρόεδρος Ανωτάτης Υγειονομικής Επιτροπης Επιστημονικός Διευθυντής Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παιδιών πολεμικού Ναυτικού

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) αποτελεί την πιο συχνή νευροαναπτυξιακή ψυχιατρική διαταραχή της Παιδικής Εφηβικής ηλικίας με επιπολασμό παγκοσμίως περίπου στο 5-7% των παιδιών σχολικής ηλικίας.

Τα παιδιά χαρακτηρίζονται από Υπερβολική Κινητικότητα, Έλλειψη Συγκέντρωσης Προσοχής και Παρορμητικότητα, σε βαθμό δυσανάλογο με το αναπτυξιακό τους επίπεδο, με τελικό αποτέλεσμα την πιθανή έκπτωση των ικανοτήτων τους στο σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.

Φαίνεται ότι η διαταραχή είναι πιο συχνή στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια με αναλογία 3-4/1.

Είναι σημαντικό σε όλες τις ηλικίες να ανιχνεύσουμε διαγνώσουμε παιδιά με ΔΕΠ-Υ ώστε να αρχίσουμε πρώιμα την θεραπευτική παρέμβαση. Η αξιολόγηση του παιδιού με ΔΕΠ-Υ απαιτεί:

1.Λήψη ιστορικού

2.Ιατρική εξέταση

3.Αποκλεισμό άλλων διαταραχών

4.Άμεση παρακολούθηση του παιδιού και συνέντευξη μαζί του

5.Λήψη πληροφοριών από τους γονείς και δασκάλους καθώς επίσης και με όσους φροντίζουν το παιδί και χρήση ερωτηματολογίων.

Τα περισσότερα παιδιά με ΔΕΠ-Υ διαγιγνώσκονται με την είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο. Η μέση ηλικίαστην οποία διαγιγνώσκεται η ΔΕΠ-Υ είναι η ηλικία των 7 ετών. Παιδιά με ήπια συμπτώματα διαγιγνώσκονται περίπου σε ηλικία 8 ετών ενώ τα παιδιά με σοβαρά συμπτώματα συνήθως έχουν διαγνωστεί πολύ νωρίτερα, σε ηλικία 5 ετών.

Το 2011, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής επέκτεινε τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη διάγνωση και τη θεραπεία της ΔΕΠ-Υ από ηλικίες 6 έως 12 ετών, στις ηλικίες 4-18 ετών, συμπεριλαμβάνοντας έτσι την προσχολική ηλικία και τους εφήβους.

Δεν υπάρχουν όμως διαγνωστικά κριτήρια για τη διάγνωση ΔΕΠ-Υ σε παιδιά ηλικίας μικρότερης των 4 ετών. Η δε διάγνωση της στην ηλικία των τεσσάρων ετών θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή, δεδομένου ότι όλα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εμφανίζουν κάποια υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα και απροσεξία, που αποτελούν τα βασικά δηλαδή συμπτώματα της.

Μελέτες έχουν δείξει ότι παράγοντες όπως θετικό οικογενειακό περιβάλλον, η καθυστέρηση της κατάκτησης αναπτυξιακών στόχων (ομιλία, κίνηση), μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της περιμέτρου της κεφαλής, βρέφη με εξαιρετικό ταμπεραμέντο (ευερέθιστα, δύσκολα παιδιά) και άλλοι, μπορεί να είναι πρώιμοι δείκτες διάγνωσης της ΔΕΠ-Υ. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι επειδή ένα παιδί έχει κάποια από αυτά τα σημεία και τα συμπτώματα δεν σημαίνει ότι έχει ΔΕΠ-Υ: 

Η εκδήλωση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και έχει άμεση εξάρτηση από το περιβάλλον που μεγαλώνει το παιδί.

Ενδείξεις για ΔΕΠ-Υ έχουμε και σε παιδιά ηλικίας μεγαλύτερης των 3 ετών.

Κατά την διάρκεια της προσχολικής ηλικίας κυρίως η Παρορμητικότητα και η Υπερκινητικότητα αποτελούν τα προεξάρχοντα συμπτώματα. Παιδιά Προσχολικής ηλικίας με έκδηλη εμφάνιση των συμπτωμάτων αυτών θα πρέπει να διερευνώνται προσεκτικά για αποκλεισμό Διαταραχών Λόγου, έκπτωση Νοητικών Διαταραχών ή για Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης (φάσμα αυτισμού).

Με την είσοδο στο Δημοτικό σχολείο συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής, μη εκπλήρωση στόχων εργασιών, προβλήματα κοινωνικοποίησης, εμφανίζονται συχνότερα. Έρευνες έδειξαν ότι περίπου 65% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ συνεχίζουν να εμφανίζουν τα συμπτώματα στην εφηβεία και ενήλικο ζωή.

Με την είσοδο στην εφηβεία τα συμπτώματα της Υπερκινητικότητας ελαχιστοποιούνται. Υπερτερούν συμπτώματα που αφορούν την ελλειμματική προσοχή, παρορμητικότητα (οργάνωση, ακολουθία οδηγιών, εκπλήρωση εργασιών στόχων).

Η διάγνωση της βασίζεται στα κριτήρια της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DiagnosticandStatisticalManualofMentalDisorders DSM-V & American Psychiatric Association APA, 2013) (Πίνακας Ι). Κριτήρια τα οποία αναφέρονται ένα στην Ελλειμματική Προσοχή και ένα στην Υπερκινητική και Παρορμητική συμπεριφορά.

Ανάλογα με την υπεροχή των συμπτωμάτων και την διάρκεια παραμονής των, διακρίνουμε τρεις κατηγορίες ΔΕΠ-Υ:

α) Τύπο της κυρίως Ελλειμματικής Προσοχής

β) Τύπο της κυρίως Υπερκινητικής και Παρορμητικής συμπεριφοράς

γ) Μεικτό τύπο

Δεν θεωρείται απαραίτητη η διενέργεια εργαστηριακών, νευροφυσιολογικών εξετάσεων (ΗΕΓ/φημα, απεικονιστικό έλεγχο του ΚΝΣ) σε παιδιά τα οποία πληρούν τα κριτήρια για την ΔΕΠ-Υ

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι
Διαγνωστικά Κριτήρια για την ΔΕΠ-Υ

Επιπρόσθετα θα πρέπει:

1Τα συμπτώματα να έχουν εμφανισθεί πριν την ηλικία των 12 ετών

2Τα συμπτώματα να εμφανίζονται σε δύο η περισσότερους χώρους (σπίτι, σχολείο, εργασία, κοινωνικό, περιβάλλον)

3Τα συμπτώματα να επηρεάζουν την καθημερινότητα λειτουργικότητα και ποιότητα της ζωής του παιδιού η εφήβου.

4Τα συμπτώματα δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλες ψυχιατρικές η μη ασθένειες.